به گزارش تحریریه، پایه پولی مقدار کل پول در گردش یا نگه‌داری‌شده به‌عنوان ذخایر است. پول در گردش هرچیزی است که عموم مردم آن را نگهداری یا استفاده می‌کنند، در حالی که منظور از ذخایر، سپرده‌های بانک‌های تجاری و هرگونه پول آن‌ها نزد بانک مرکزی است. این معیار عرضه‌ی پول چندان مورد استناد قرار نمی‌گیرد، چراکه سایر اشکال غیرپولی که در اقتصاد مدرن رایج هستند، در آن مستثنی می‌شوند.

نکات کلیدی

۱- پایه پولی یک اقتصاد شامل کل اسکناس و مسکوک درگردش، به اضافه‌ی ذخایر بانکی نزد بانک مرکزی است.
۲- به پایه پولی گاهی پول پرقدرت نیز گفته می‌شود چرا که می‌تواند از طریق اثر ضریب فزاینده‌ی پولی سیستم بانکداری ذخیره جزئی گسترش پیدا کند.
۳- پایه پولی بخشی از عرضه پول در اقتصاد است.
۴- اقتصاددانان عموماً به‌جای پایه پولی به کل‌های پولی جامع‌تری مانند M1 و M2 نگاه می‌کنند.
۵- بسیاری از دولت‌ها می‌توانند پایه پولی خود را با خرید و فروش اوراق قرضه دولتی مدیریت کنند.

درک پایه پولی

پایه پولی از اجزاء عرضه‌ی پول هر کشور است. پایه‌ پولی به‌طور دقیق، به وجوه با نقدپذیری بالا شامل اسکناس، سکه و سپرده‌های جاری بانک‌ها اطلاق می‌شود. زمانی‌که فدرال رزرو وجوه جدیدی برای خرید اوراق قرضه از بانک‌های تجاری خلق می‌کند، بانک‌ها شاهد افزایش ذخایر خود خواهند بود که باعث افزایش پایه پولی می‌شود.

پایه پولی یکی از انواع کل‌های پولی است که چندان مورد استناد قرار نمی‌گیرد و با عرضه‌ی پول تفاوت دارد اما با این همه، اهمیت بسیار زیادی دارد. پایه پولی شامل عرضه‌ی کل پول در گردش، به علاوه‌ی ذخایر بانک‌های تجاری نزد بانک مرکزی است. گاهی به آن پول پرقدرت نیز می‌گویند چون می‌تواند از طریق فرایند بانکداری ذخیره جزئی چند برابر شود.

پایه پولی عموماً به سطوح مختلفی تقسیم می‌شود که بسته به سیستم، با عناوین M0 تا M3 یا M4 فهرست می‌شوند که هرکدام وجه متفاوتی از دارایی‌های کشور را نشان می‌دهند:

۱- M1: یکی از معیارهای محدود عرضه‌ی پول است که شامل ذخایر و پول فیزیکی نیز می‌شود. این معیار سپرده‌های دیداری، چک‌های مسافرتی و سایر سپرده‌های جاری نیز در آن لحاظ می‌شود.
۲- M2: نوعی از محاسبه‌ی عرضه‌ی پول است که شامل تمامی اجزای M1 و هم‌چنین شبه‌پول است که به سپرده‌های پس‌انداز، اوراق بهادار بازار پول، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک و سایر سپرده‌های مدت‌دار اطلاق می‌شود.
این دارایی‌ها نقدپذیری کمتری نسبت به M1 دارند و به عنوان واسطه‌ی دادوستد چندان مناسب نیستند، ولی می‌توان آن‌ها را به سرعت به پول نقد یا سپرده‌های جاری تبدیل کرد.
۳- M3: یکی از معیارهای عرضه‌ی پول است که شامل M2 و هم‌چنین سپرده‌های مدت‌دار بزرگ، صندوق‌های سرمایه‌گذاری بازار پول، قراردادهای بازخرید (REPO) کوتاه‌مدت و دارایی‌های با نقدپذیری بالا می‌شود.

وجوه پایه پولی عموماً در سطوح پایین‌تر عرضه‌ی پول مانند M1 یا M2، نگه‌داری می‌شوند که شامل پول نقد در گردش و دارایی‌های نقدپذیر خاص شامل حساب‌های جاری، سپرده و غیره است اما به آن‌ها محدود نیست.

نکته مهم

فدرال رزرو انتشار داده‌های مربوط به M3 را از سال ۲۰۰۶ متوقف کرد.

پایه پولی و عرضه‌ی پول

عرضه‌ی پول از پایه پولی فراتر می‌رود و شامل سایر دارایی‌هایی می‌شود که ممکن است در ظاهر نقدپذیری نداشته باشند. برای به حساب آمدن این دارایی‌ها در پایه پولی، آن‌ها باید به‌عنوان ابزار تسویه نهایی معامله بتوانند به کار گرفته شوند.

برای مثال، اگر فردی از پول نقد برای پرداخت بدهی استفاده کند، این معامله نهایی محسوب می‌شود. علاوه بر این، صدور چک به پشتوانه‌ی پول موجود در حساب جاری یا استفاده از کارت نقدی نیز می‌تواند نهایی حساب شود، چون این معامله به پشتوانه‌ی سپرده‌های نقدی واقعی در زمان تسویه صورت می‌گیرد.

در مقابل، استفاده از اعتبار برای پرداخت بدهی جزء پایه پولی محسوب نمی‌شود، چون اقدام نهایی تسویه معامله نیست. علت آن این است که استفاده از اعتبار صرفاً بدهی را از طرف یک شخص (فرد یا کسب‌وکار دریافت‌کننده‌ی پرداخت مبتنی بر اعتبار) به صادرکننده‌ی اعتبار منتقل می‌کند.

پایه پولی و عرضه‌ی پول در مقیاس کوچکتر

پایه پولی از تمامی اسکناس و مسکوک در مالکیت خانوار در آن سطح و هم‌چنین هرگونه وجه موجود در حساب‌های سپرده تشکیل می‌شود. عرضه‌ی پول خانوار را می‌توان تعمیم داد تا شامل هرگونه اعتبارِ باز موجود در کارت‌های اعتباری، مقدار استفاده‌نشده‌ی خطوط اعتباری و سایر وجوه در دسترسی شود که به نوعی به بدهی با بازپرداخت الزامی تبدیل می‌شوند.

۳۲/۵ تریلیون دلار

پایه پولی آمریکا در جولای ۲۰۲۳. M1 معادل ۱۸.۴۵ تریلیون دلار بوده و M2 به رقم ۲۰.۹ تریلیون دلار رسیده است.

مدیریت پایه پولی

بیشتر پایه‌ پولی‌ها توسط یکی از نهادهای ملی، و معمولا بانک مرکزی آن کشور، کنترل می‌شود. این نهاد اغلب قادر است پایه پولی را از طریق عملیات بازار باز یا سیاست‌های پولی تغییر دهد. این کار از طریق اجرای سیاست‌های انبساطی یا انقباضی می‌تواند انجام شود.

در بسیاری از کشورها، دولت می‌تواند، از طریق خرید و فروش اوراق قرضه دولتی در بازار باز، میزان کنترل بر پایه پولی را اعمال کند.

مثالی از پایه پولی

در ادامه، مثالی فرضی از نحوه‌ی محاسبه پایه پولی آمده است. فرض کنید کشور Z دارای ۶۰۰ میلیون واحد پول درگردش در جامعه است و بانک مرکزی آن کشور ۱۰ میلیارد واحد پول ذخیره در قالب بخشی از سپرده‌های چندین بانک تجاری دارد. در این صورت، پایه پولی برای کشور Z معادل ۱۰.۶ میلیارد واحد پول است.

جمع‌بندی

بانک‌های مرکزی کارکردهای مختلفی در اقتصاد دارند. یکی از کارکردهای اصلی آن‌ها تامین پول و ذخایر بانکی است. پولی که آن‌ها تامین و به اقتصاد تزریق می‌کنند پایه پولی نام دارد. پایه پولی در تمامی اقتصادها اهمیت دارد، چون از آن برای تکمیل و تسویه معاملات و پرداخت بدهی استفاده می‌شود.

منبع: کلینیک اقتصاد

پایان/