توجه به محیط زیست و منابع طبیعی از مسائلی است که همواره از دغدغه های مقام معظم رهبری حضرت آیت العظمی خامنه ای «مدظله العالی» بوده است و کاشت یک نهال در ایام هفته منابع طبیعی (15 تا 21 اسفند هر سال) از زمان ریاست جمهوری تاکنون دلیل این مدعا است.

 رهبر معظم انقلاب از سال ۱۳۹۵ پس از دریافت نامه مردمی با مضمون پیشنهاد کاشت درخت میوه، به جای کاشت درختان بی ثمر مثل کاج و سرو و چنار، بر کاشت درختان مثمر تأکید کردند. ایشان در روز درختکاری سال ۱۳۹۵ فرمودند: «من غالباً هر سال، درخت های کاج یا سرو یا درخت چنار و مانند اینها می کاشتم، لکن یک نفری در این یادداشت‌های مردمی که برای من هر روز می‌آید، به من نوشته بود که چرا درخت میوه نمی کارید؟ لذا امسال ما درخت میوه کاشتیم.» (بیانات مقام معظم رهبری در تاریخ 18 اسفند 1395)

 مقام معظم رهبری در روز درختکاری امسال نیز یک نهال خرمالو و یک نهال نارنج غرس فرمودند. توصیه مقام معظم رهبری مبنی بر کاشت درختان مثمر و میوه دار را از ابعاد و زوایای مختلف می توان مورد بررسی قرار داد. یکی از مهمترین این ابعاد مسائل زیست محیطی است. متاسفانه کاشت درختان غیرمثمر به خصوص از نوع وارداتی آن مثل کنوکارپوس، اوکالیپتوس، کاج و عرعر در ایران، عواقب و مضرات فراوان محیط زیستی را به دنبال داشته است. علل و عوامل مضر بودن برخی گونه های گیاهی غیرمثمر به لحاظ زیست محیطی با استناد به تحقیقات گسترده صورت گرفته در دنیا، را می توان در موارد زیر جستجو کرد:

1. بروز ریزگرد و گردوغبار

طبق تحقیقات صورت گرفته علت ریزگردها و گردوغبار در کشور، از بین رفتن گونه های باثمر و کاشت گونه های بی ثمر است؛ با این توضیح که درختان غیر مثمر اجازه رشد هیچ گیاهی در کنار خود را نمی‌دهند و همچنین درختان و گیاهان بی ثمر باعث فراری شدن پرندگان و حیوانات می شوند در نتیجه زمین کود خود را از دست می دهد و گیاهان خودرو که نقش موثری در مقابله با ریزگرد دارند، کم می شوند. این در حالی است که می توان در کنار درختان مثمر گونه های مختلف گیاهی را کاشت که نقش موثری در حفظ رطوبت و نگهداری خاک و عدم وقوع ریزگرد دارند. برای مثال در کنار  درخت نخل می‌توان سه طبقه درخت دیگر از نوع مرکبات را کاشت و همچنین درختان مثمر مثل نخل این توانایی را دارند که اجازه رویش گیاهان مرتعی در کنار خود را بدهند و این مساله در کاهش ریزگردها تأثیر فراوانی خواهد داشت.

2. انقراض گونه ­های گیاهی

وارداتی بودن درختان و گیاهان غیرمثمر مثل کنوکارپوس، اوکالیپتوس، کاج و غیره باعث می شود گونه های درختی و منحصربفرد کشورمان فراموش و حتی در معرض انقراض قرار گیرد. چه بسیار درختان میوه منحصربفردی در باغ ها وجود داشتند که اینک به طور کامل منقرض شده اند یا بسیار اندک یافت می شوند. این در حالی است که می توان با کاشت درختان و گیاهان باثمر در فضای شهری از نابودی این درختان جلوگیری کرد.

3. آلودگی هوا

آلودگی هوا از دیگر پیامدهای کاشت درختان غیرمثمر است. در این باره موسسه تکنولوژی ماساچوست MIT که از بهترین موسسات علمی در ایالات متحده و جهان است با کمک سازمان فضایی ناسا تحقیقاتی را درباره ترکیبات آلی تروپوسفر انجام داده است و با گرفتن فیلم و عکس از جنگل های اوکالیپتوس استرالیا اعلام کردند که درختان اوکالیپتوس ترکیبات آلی و همچنین گازهای گلخانه ای از خود منتشر و هوا را آلوده می کنند. آلودگی ناشی از این درختان باعث شده است کوه ها و فضای اطراف این جنگل ها آبی رنگ دیده شوند. همچنین در این راستا می توان به آلودگی هوا توسط درختانی مثل کنوکارپوس اشاره کرد که هرساله با شروع بارش باران عده زیادی از مردم استان خوزستان را به علت مشکلات تنفسی به مراکز درمانی و بیمارستان­ ها می کشاند.

4. وقوع سیل های مخرب

طبق تحقیقات انجام شده، درختان غیرمثمر باعث جاری شدن سیلاب می شوند. این درختان با سفت کردن خاک و کم کردن پوشش گیاهی باعث می شوند آب سطحی به زمین نفوذ نکند و در نتیجه باعث سیلاب های ویرانگر شود. با کم شدن گیاهان و بوته های اطراف خاک حاصلخیز شسته می شود و گیاهان خودرو رشد نمی کنند و درنتیجه آب های سطحی داخل زمین نفوذ نمی کند و رواناب در سطح زمین جاری شده و به صورت سیلاب هدر می رود.

5. عدم تغذیه آب زیرزمینی و شوری آب

تحقیقات صورت گرفته نشان می دهد کاشت درختان غیرمثمر موجب عدم تغذیه سفره آب زیرزمینی و در نتیجه شوری آب خواهد شد. در این باره موسسه پروژه جهانی محیط زیست اعلام کرده درخت اوکالیپتوس مانند موتور مکنده، آب های زیرزمینی را جذب و آب شیرین را به آب شور تبدیل می کند. برای نمونه در کشور شیلی به دلیل کاشت درختان اوکالیپتوس، مردم با بحران بی آبی یا کمبود آب شیرین مواجه شده که با کامیون آب شرب آنها تأمین می شود. همچنین براساس تحقیقی که در دانشگاه دوک ایالات متحده آمریکا روی کاهش آب­ های زیرزمینی و تبدیل مراتع به درختکاری در آمریکای جنوبی و شوری شدید خاک و آب های زیرزمینی انجام شده مشخص شد که این درختان مواد مغذی خاک را تحت تاثیر قرار داده و باعث تخلیه کلسیم، منیزیم، پتاسیم و غنی سازی سدیم می شوند که منحر به تولید نمک و شورتر شدن خاک می شوند.

6. کاهش حاصلخیزی خاک

از مضرات کاشتن درختان غیرمثمر کاهش حاصخیزی خاک است. برای نمونه چمن خاک حاصلخیز را از بین می برد و برای کاشت مجدد چمن هربار نیاز به تعویض کامل خاک است بر خلاف محصولات کشاورزی که با تناوب زراعی یا آیش می توان محصول کاشت. نمونه دیگر اوکالیپتوس است که این گیاه زمین را از حاصخیزی می اندازد خاک را فقیر واسیدی می کنند و نیتروژن خاک را می گیرند. این در حالی است که برخی گیاهان مانند شنبلیله و یونجود و نخود و باقلا نه تنها خاصیت حاصلخیزی خاک را کم نمی کنند که خود کود سبز نام گرفته اند و با زیست مسالمت آمیز با باکتری های مخصوصی نیتروژن هوا را جذب می کنند و باعث ازدیاد حاصلخیزی خاک می شوند.

7. انقراض نسل جانوری

سمی بودن گیاهان غیر مثمر از مضرات گیاهان غیرمثمر است و هنگامی که توسط حیوان مصرف شوند سبب مرگ آن حیوان می‌شود و برخی از درختان مانند اوکالیپتوس فقط یک گونه جانوری مثل خرس کوالا می‌تواند از آن تغذیه کند اما اگر به جای همین درخت بی ثمر و بدون سود اکالیپتوس درختان باثمر کاشته شود نه تنها انسان‌ها می‌توانند از میوه آن به عنوان یک تغذیه سالم استفاده کنند بلکه جانوران به ویژه پرندگان می‌توانند از میوه های آن تغذیه مناسب و مقوی داشته باشند. همچنین طبق بررسی ها، با گسترش درختان و گیاهان مثمر در جنگل های در دست کاشت و پارک جنگلی حیواناتی مثل کبک و تیهو و آهو زیاد می شوند و به تبع زیاد شدن آنها شیر و ببر و پلنگ هم زیاد خواهد شد. نکته قابل توجه دیگر آنکه اکثر درختان و گیاهان باثمر چون دارای میوه خوراکی هستند با جلب جاندارانی مانند انسان و حیوان و خورده شدن میوه هایشان، دانه و هسته هایشان تکثیر می شوند.

پایان/