به گزارش تحریریه، در طول چند ماه گذشته، مفهوم جنوب جهانی بر سر زبان‌ها افتاده است و نشست اخیر مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک، فرصتی مغتنم برای شنیده شدن مطالبه‌های این گروه از کشورها توسط جامعه جهانی بود؛ «جنوب جهانی با حمایت آنتونیو گوترش (دبیرکل سازمان ملل متحد)، صدای خود را در آستانه مجمع عمومی سازمان ملل بلند کرده است»؛ «چین اطمینان داد که همیشه عضوی از جنوب جهانی خواهد بود»، «موضع‌گیری‌های جنوب جهانی در قبال جنگ اوکراین»، «گوترش از جنوب جهانی خواست، صدای خود را برای مبارزه برای جهانی کارآمد بلند کند»، «نه ایالات متحده و نه چین قادر به اغوای جنوب جهانی نخواهند بود»، «رئیس‌جموری کوبا، از صدای جنوب جهانی در سازمان ملل دفاع خواهد کرد»، «فراخوان رهبران جنوب جهانی برای تغییر نظم اقتصادی جهان»، « نیکلاس مادورو (رئیس‌جمهوری ونزوئلا)، حمایت بیشتر هند و چین از کشورهای جنوب جهانی را خواستار شد»؛ «جنوب جهانی خواسته‌های خود را در سازمان ملل مطرح کرد».

اکثریت جنوب جهانی را (اگر نگوییم همه) کشورهای آمریکای لاتین، آفریقا و آسیا تشکیل می‌دهند که به نوعی به جهان بسیار پیشرفته تعلق ندارند که از زمان جنگ جهانی دوم، هژمونی خود را بر نهادهای بین‌المللی تحمیل کرده است. جنوب جهانی، کشورهایی را نیز شامل می‌شود که ممکن است به بلوک‌های دیگری هم تعلق داشته باشند؛ همچون برزیل، آرژانتین و مکزیک در آمریکای لاتین؛ آفریقای جنوبی، نیجریه و مصر در آفریقا و البته هند و اندونزی در آسیا.

به گزارش تارنمای مرکز تحقیقاتی ال اوردِن موندیال (El Orden Mundial)، جنوب جهانی در حال ارتقای جایگاه خود در نظام بین‌المللی است. این گروه متشکل از ۷۷ کشور در حال توسعه در آمریکای لاتین، آفریقا و آسیا، ۱۷ درصد از تولید ناخالص داخلی و ۶۱ درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد. همچنین ۳۹ درصد از اعضای سازمان ملل متحد را نمایندگی کرده و در مجموع، ۷۱ درصد از آرای مورد نیاز برخی نهادها مانند مجمع عمومی برای تصویب قطعنامه‌ها را تشکیل می‌دهد. علاوه بر این، برخی اعضای آن همچون برزیل که ریاست هجدهمین اجلاس سران جی۲۰ را بر عهده دارد، نقش مهمی در ژئوپلیتیک جهان ایفا می‌کنند.

جنوب جهانی و جنگ اوکراین

مسئله جنگ اوکراین از جمله موضوعات بین‌المللی است که نقش جنوب جهانی را بسیار برجسته کرده است. تعداد زیادی از دولت‌های جنوب جهانی در قبال جنگ اوکراین، موضع بی‌طرفی را در پیش گرفته‌اند و در محکومیت روسیه از غرب پیروی نکرده‌اند. رهبرانی همچون نارندرا مودی و لولا داسیلوا نخست وزیر هند و رئیس‌جمهوری برزیل نیز از جمله کسانی بوده‌اند که تمایل خود برای میانجیگری در مناقشه میان اوکراین و روسیه را ابراز کرده‌اند.

کشورهای جنوب جهانی، از تریبون نشست مجمع عمومی سازمان ملل نیز برای ابراز نظرات خود پیرامون جنگ اوکراین استفاده کردند و نکته حائز اهمیت اینکه در حالی که کشورهای ثروتمند، جنگ را تضاد منافع ژئوپلیتیکی می‌دانند، کشورهای کم درآمدتر به صورت مستقیم با پیامدهای ناشی از جنگ همچون افزایش قیمت مواد غذایی و انرژی مواجه شده‌اند.

گوستاوو پترو رئیس‌جمهوری کلمبیا در سخنرانی روز دوشنبه خود گفت: من پیشنهاد می‌کنم جنگ را پایان دهیم تا زمانی برای نجات خود داشته باشیم. پیشنهاد می‌کنم که سازمان ملل در سریع‌ترین زمان ممکن برای برگزاری دو کنفرانس صلح در مورد اوکراین و فلسطین اقدام کند. وی در انتقاد از رویکرد غرب گفت: فراموش کرده‌اند که به همان دلایلی که به موجب آن‌ها از زلنسکی (رئیس‌جمهوری اوکراین) دفاع می‌کنند، به همان دلایل باید از فلسطین دفاع کرد.

لولا داسیلوا نیز پیشنهاد خود برای برقراری مذاکرات صلح را تکرار کرد و گفت: ما باید برای ایجاد فضایی برای مذاکره تلاش کنیم. هیچ راه حلی اگر مبتنی بر گفت‌وگو نباشد پایدار نخواهد بود.

جنوب جهانی و اصلاح نظام بین‌المللی

جنوب جهانی همچنین به دنبال اصلاح نظام بین‌المللی به معنای نهادهای ایجاد شده در پی جنگ جهانی دوم همچون سازمان ملل متحد و سازمان‌های مالی برتون وودز است. یکی از مهم‌ترین خواسته‌های برخی از این کشورها، افزایش تعداد اعضای دام شورای امنیت سازمان ملل متحد با حق وتو است. باید یادآور شد که فراتر از کشورهای جنوب جهانی همچون برزیل، هند، اندونزی و نیجریه، کشورهایی خارج از این دسته‌بندی همچون ژاپن و آلمان نیز کرسی دائم در شورای امنیت را خواستار هستند.

در میان خبرهای مربوط به جنوب جهانی، ایده استفاده از ارزهای دیگر به عنوان ارزهای ذخیره در جهان علاوه بر دلار و یورو نیز سر و صدای زیادی به پا کرده است. هر چند عملیاتی شدن این طرح در بلند مدت میسر خواهد بود، شماری از کشورهای جنوب جهانی مانند آرژانتین و برزیل، استفاده از یوان چین در مبادلات خود را آغاز کرده‌اند.

تلاش‌هایی برای جایگزینی موسسات برتون وودز از طریق ایجاد پروژه‌های جدید از جمله بانک توسعه بریکس مستقر در شانگهای به ریاست دیلما روسف رئیس‌جمهوری سابق برزیل یا بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت آسیا که توسط چین ایجاد شده نیز در حال انجام است.

میگل دیاز کانل رئیس‌جمهوری کوبا در جریان سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل، ایجاد یک قرارداد جهانی جدید در مواجهه با چالش‌های اقتصادی کشورهای جنوب به دلیل نابرابری‌های سیستم مالی را خواستار شد.

لولا داسیلوا نیز در جریان سخنرانی در اجلاس جی۷۷+ چین که در هاوانا، پایتخت کوبا برگزار شد، با انتقاد از حاکمیت جهانی سازمان ملل، سیستم برتون وودز و سازمان تجارت جهانی گفت: متاسفانه بسیاری از خواسته‌های ما هرگز برآورده نشده‌ است.

وی افزود: حکومت جهانی نامتقارن باقی می‌ماند. سازمان ملل، سیستم برتون وودز و سازمان تجارت جهانی، اعتبار خود را از دست می‌دهند. ما نمی‌توانیم خودمان را تقسیم کنیم. ما باید یک چشم‌انداز مشترک ایجاد کنیم که نگرانی‌های کشورهای کم درآمد و متوسط و همچنین سایر گروه‌های آسیب‌پذیر را در نظر بگیرد.

داسیلوا یادآور شد که جی۷۷، نماینده ۷۹ درصد از جمعیت جهان و ۴۹ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی است، به همین دلیل ضروری است که ناهنجاری‌های تجارت جهانی افشا شده و از ساختن نظم اقتصادی بین المللی جدید دفاع شود.

جنوب جهانی واقعیتی در برابر نگاه غربی و اروپامحور

تارنمای تحلیلی پولیتیکا اکستریور اسپانیا در گزارشی با عنوان «جنوب جهانی یک واقعیت ژئوپلیتیکی است» نوشت: اتحادیه اروپا که در یک نگاه غربی و اروپامحور به جهان گرفتار شده، هنوز متوجه نشده است که نیاز به تغییر اساسی رویکرد خود نسبت به کشورهای در حال توسعه دارد. سیاستگذاران اروپایی با تمرکز بر رقابت قدرت‌های بزرگ، کشورهای آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین رابه حاشیه راندند. آن‌ها صرفاً بازارهای جذاب، مقاصد سرمایه‌گذاری و تأمین‌کنندگان مواد خام بودند، در حالی که صداها، اولویت ها و نگرانی‌های کشورهای در حال توسعه عمدتا در نظم بین‌المللی که توسط غرب ساخته و رهبری می‌شد شنیده نمی‌شد.

در اجلاس پیشین گروه هفت که در هیروشیما برگزار شد، این واقعیت روشن شد که جنوب جهانی در حال حرکت در دستور کار بین‌المللی است و رهبران غربی تلاش می‌کنند کشورهای در حال توسعه را مجبور به دوری از روابط با روسیه و چین به نفع روابط نزدیک‌تر با غرب کنند. بسیاری از سیاست‌گذاران اروپایی در محافل خصوصی به ضرورت تغییر اذعان می‌کنند، با این حال، ترک عادت‌های قدیمی سخت است. همان‌طور که صحبت از ایجاد «مشارکت‌های برابر» با کشورهای در حال توسعه، به‌ویژه در آفریقا مطرح است، دسترسی به مزایای تجاری و کمک‌های اتحادیه اروپا با روایت‌های ساده «ما و آن‌ها» که در رویکردهای شرق‌شناسی و پسااستعماری گنجانده شده، مواجه است.

به این ترتیب، مذاکرات کشورهای شمال با کشورهای در حال توسعه، در حالی بر موضوعاتی مانند توقف مهاجرت غیر قانونی و مبارزه با فساد و موعظه‌هایی با لحن تند در مورد حقوق بشر متمرکز است که برای گوش دادن به خواسته‌ها و پاسخگویی به نیازهای جنوب جهانی برای اصلاح نهادهای چندجانبه یا اجرای سریع‌تر اهداف توسعه پایدار سازمان ملل و یا حذف نابرابری‌های جهانی از جمله دسترسی به واکسن‌های کووید-۱۹ زمان کافی صرف نمی‌شود.

در پایان باید خاطر نشان کرد که جنگ اوکراین در حالی نقطه عطفی در گذار جهان از عصر تک‌قطبی به جهان چند قطبیِ غرب‌زدایی‌شده را رقم زد که تلاقی این مسئله با سایر بحران‌ها همچون همه‌گیری کووید-۱۹ و بحران آب‌وهوایی باعث شد تا فاصله گرفتن جنوب جهانی از غرب بیش از پیش آشکار شود.

منبع: ایرنا

پایان/