در لحظه‌ای تعیین‌کننده از مسیر بحران سوریه، شکایت حقوقی‌ای که توسط نهادهای حقوق بشری علیه ابومحمد الجولانی به دادگاه‌های فرانسه ارائه شده، به اتهام نسل‌کشی و جنایات جنگی، دریچه‌ای مهم را به روی سوری‌ها و جامعه جهانی می‌گشاید: دریچه‌ای به سوی عدالت بین‌المللی‌ای که مدت‌ها در انتظارش بودند. گرچه این مسیر دیر آغاز شده، اما بازتاب‌دهنده صدای قربانیان است و تأکیدی بر این واقعیت که مصونیت از مجازات دیگر سرنوشت حتمی نیست، حتی در پیچیده‌ترین منازعات.
در این زمینه، می‌توان از این اقدام قانونی به عنوان گامی ضروری در مسیر ساخت عدالت فراگیر که تمامی جنایتکاران جنگ سوریه را بدون استثنا یا گزینش‌گری شامل شود، قدردانی کرد؛ از جمله توسط مخالفان مدنی نظام سیاسی پیشین سوریه.
۱. جولانی، متهم به نسل‌کشی؛ این محاکمه چه معنایی دارد؟
جولانی تنها یک شخصیت بحث‌برانگیز در جنگ سوریه نبود، بلکه همچنان نمادی از پروژه‌ای مسلحانه است که شعارهای انقلاب را ابزاری برای کشتار و پاکسازی فرقه‌ای کرد، به‌ویژه در سواحل سوریه و مناطقی که به عنوان «اقلیت‌ها» شناخته می‌شوند، حال آنکه آنان نیز شهروندان سوری‌اند.
سابقه‌ای خونین و مستند: نهادهای حقوق بشری، از جمله نهادهایی وابسته به حزب سوریه برای همه به رهبری محمد عزت خطاب، جنایات هولناکی را ثبت کرده‌اند که توسط گروه‌های تحت فرمان جولانی انجام شده‌اند. این جنایات شامل قتل بر اساس هویت مذهبی، اعدام‌های میدانی، و کوچ اجباری غیرنظامیان از اقلیت‌های دینی بوده است.
ضرورت عدالت بین‌المللی: وقتی عدالت محلی غایب است یا به‌سبب قطب‌بندی سیاسی مختل شده، عدالت بین‌المللی به ضرورتی اخلاقی و سیاسی بدل می‌شود. محاکمه جولانی، هرچند دیرهنگام، گامی در مسیر درست است.
۲. سوریه برای همه: نگاهی به عدالتی فراتر از انتقام
در روزگار ما، نیاز به پروژه‌ای به نام «سوریه برای همه» بیشتر از همیشه احساس می‌شود؛ پروژه‌ای که خواستار محاکمه همه عاملان جنایت علیه ملت سوریه است. این پروژه در عین حال با هرگونه تأمین مالی مشکوک خارجی مخالفت دارد و بر ایجاد طرحی ملی در عرصه اقتصاد و اجتماع تأکید می‌ورزد که مبتنی بر عدالت و آشتی باشد.
حفاظت واقعی از اقلیت‌ها، نه فقط شعار: باید با نقض حقوق اقلیت‌های علوی، مسیحی و دروزی مقابله شود و اصل شهروندی به عنوان مبنای هویت سوری مورد احترام قرار گیرد. این مسیری است برای عبور از فرقه‌گرایی سیاسی که همه طرف‌ها از آن بهره‌برداری کرده‌اند، از رژیم جدید گرفته تا گروه‌های مسلح خارجی.
برنامه‌ای ملی برای بازسازی: سوریه به برنامه‌ای توسعه‌محور نیاز دارد که اولویت را به مناطق آسیب‌دیده و محروم بدهد، و بر شفافیت و پاسخگویی استوار باشد، نه سهم‌خواهی‌های سیاسی.
۳. محاکمه فرانسه: عدالت یا ابزار سیاسی؟
درست است که مسیر قضایی فرانسه از اهمیت برخوردار است، اما باید به زمینه آن توجه کرد:
چرا اکنون؟ زمان‌بندی این محاکمه پرسش‌برانگیز است، به‌ویژه که غرب، از جمله برخی نهادهای امنیتی‌اش، در مقطعی از گروه‌های تروریستی و افراطی حمایت کرده‌اند. با این حال، این محاکمه می‌تواند تلاشی برای تصحیح سیاست‌های گذشته باشد.
عدالت گزینشی، تهدیدی برای ثبات: اگر فقط جولانی محاکمه شود و جنایات رژیم او یا دیگر گروه‌ها نادیده گرفته شوند، اعتماد مردم سوریه به عدالت بین‌المللی تضعیف خواهد شد. عدالت یا باید فراگیر باشد یا اصلاً نباشد.
۴. چرا باید از این محاکمه حمایت کرد؟
محکومیت تفکر تکفیری: این محاکمه نشان می‌دهد که پروژه تکفیری جولانی نماینده انقلاب نبوده، بلکه به آن و مردمش آسیب زده است.
پاسخگویی، بنیان آشتی: عدالت بر پایه فراموشی ساخته نمی‌شود، بلکه نیازمند پاسخگویی است. این شکایت می‌تواند زمینه‌ساز گفت‌وگویی ملی بر اساس مسئولیت‌پذیری باشد، نه توجیه‌گری.
افشای همدستی بین‌المللی: از دل روند محاکمه، جزئیات بسیاری از حمایت‌های پنهان غربی روشن خواهد شد، و این مسئولیت اخلاقی جامعه جهانی را در بازسازی و آشتی ملی بیشتر خواهد کرد.
۵. سوریه به عدالت انتقالی نیاز دارد، نه عدالت گزینشی
محاکمه جولانی به معنای تبرئه رژیم او نیست: هرکس که به نام دولت یا انقلاب مرتکب جنایت شده باید پاسخگو باشد. این، اصل بنیادین عدالت است.
نقش مخالفان سیاسی نظام سیاسی پیشین که اکنون در حاشیه‌اند: این افراد می‌توانند پلی ملی باشند؛ از طریق گفتمانی جامع که هدف آن پایان دادن به درگیری‌هاست، نه بازتولید نظام سابق یا احیای پروژه‌های تکفیری، بلکه از طریق ساختن دولت قانون‌محور.
گامی نخست به سوی عدالت بزرگ‌تر
اگر محاکمه جولانی در فرانسه در چارچوب‌های قانونی انجام شود، گامی آغازین اما مهم خواهد بود. این محاکمه تأکید می‌کند که جنایات مشمول مرور زمان نمی‌شوند و عدالت، هرچند دیر، قابل تحقق است. چالش باقی‌مانده، تعمیم این الگو به همه کسانی است که در فاجعه سوریه نقش داشته‌اند.
در این صحنه پیچیده، شعار «سوریه برای همه» همچون پروژه‌ای سیاسی و مدنی مطرح می‌شود که خواهان عدالت فراگیر است؛ عدالتی که بازتولید فرقه‌گرایی نیست، بلکه حافظ حقوق همه سوری‌ها در برابر پروژه‌های سلطه‌جویانه از هر نوع آن است. زیرا سوریه برای همه است نه جایی برای مستبدان دارد و نه برای افراط‌گرایان.
منبع: خبرگزاری مهر
پایان/
نظر شما