به گزارش تحریریه، «مرکز مطاللعات بین المللی و استراتژیک» (CSIS) به موضوع درخواست دونالد ترامپ از اوکراین برای واگذاری امتیاز معادن عناصر نادر این کشور به ایالات متحده پرداخته و آورده است فرستادگان «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور ایالات متحده و «ولادیمیر زلنسکی» رئیس‌جمهور اوکراین، در خصوص توافقی مذاکره کرده اند که به ایالات متحده دسترسی به مواد معدنی حیاتی اوکراین و سایر منابع ارزشمند این کشور را اعطا می‌کند.

در حالی که جزئیات توافق هنوز مشخص نیست، این توافق به ایالات متحده اجازه می‌دهد بخشی از مواد معدنی نادر اوکراین را به‌عنوان جبران کمک‌های مالی که به اوکراین در طول جنگ با روسیه داده شده و احتمالا برای کمک‌های آینده، دریافت کند.

«گراسِلین باسکاران» و «مرسدس شوارتز» دوتن از کارشناسان این مرکز به پرسش های اساسی در مورد این توافق پاسخ دادند.

سوال ۱: توافق پیشنهادی مواد معدنی بین ایالات متحده و اوکراین چیست؟

اسکات بسانت، وزیر خزانه‌داری ایالات متحده در تاریخ ۱۲ فوریه در کی‌یف، پیش‌نویس اول توافقنامه همکاری مواد معدنی را به رئیس‌جمهور زلنسکی ارائه داد. این توافق خواستار آن بود که ۵۰ درصد از درآمدهای حاصل از مواد معدنی و منابع طبیعی اوکراین به ایالات متحده به‌عنوان بازپرداختی درقبال حمایت نظامی قبلی در جنگ علیه روسیه تعلق گیرد. این شامل درآمدهایی از معادن نادر زمین به‌علاوه «تمامی ارزش اقتصادی مربوط به منابع در اوکراین» از جمله اورانیوم، لیتیوم، نفت، گاز و حتی برخی درآمدهای بندری می‌شود. همچنین طبق این توافق شرکت‌های آمریکایی باید مالک ۵۰ درصد از معادن نادر زمین اوکراین باشند. این توافق همه دیگر توافق‌های تجاری اوکراین را لغو می‌کند.

زلنسکی امضا کردن این توافق را رد کرد زیرا شامل هیچ تضمین امنیتی برای اوکراین نبود. ترامپ گفت که او به‌دنبال ۵۰۰ میلیارد دلار مواد معدنی اوکراین به‌عنوان جبران هزینه‌هاست، اما زلنسکی ادعا کرده که کمک‌های نظامی ایالات متحده هیچ‌گاه به این میزان نرسیده است. مذاکرات در حال حاضر ادامه دارد و یادداشت تفاهمی کم‌الزام‌تر در روزهای بعد از سوی معاون رئیس‌جمهور «جی دی ونس» و وزیر امور خارجه «مارکو روبیو» ارائه شده است.

گفته می‌شود که زلنسکی پاسخ داده است که نمی‌تواند بدون تایید پارلمان این توافق را امضا کند. تیم زلنسکی در حال حاضر روی یک پیشنهاد متقابل کار می‌کند که شامل تضمین‌های امنیتی صریح است.

زلنسکی لزوماً مخالف توافق مواد معدنی با ایالات متحده نیست، به‌شرطی که اوکراین منابع استراتژیک خود را در ازای حمایت نظامی ادامه‌دار و تضمین‌های امنیتی ارائه بدهد. مقامات اوکراینی تایید کرده‌اند که زلنسکی ایده تبادل «منابع حیاتی» را بخشی از «طرح پیروزی» خود خواند که پاییز گذشته با ترامپ مطرح کرده بود.

در همین حال، مقامات دولت ترامپ فشار بر رئیس‌جمهور اوکراین را برای امضای توافق کنونی افزایش داده‌اند. «مایک والتز» مشاور امنیت ملی، این توافق سرمایه‌گذاری مشترک را بهترین تضمین امنیتی‌ای دانست که اوکراینی ها می توانند به آن امیدوار باشند. رئیس‌جمهور ترامپ اولتیماتوم صادر کرد و پیشنهاد داد که در صورت عدم همکاری زلنسکی، ممکن است به سمت یک توافق صلح با مسکو حرکت کند.

سوال ۲: توافق پیشنهادی ایالات متحده و اوکراین تا چه اندازه ممکن است بر امنیت مواد معدنی ایالات متحده تاثیر داشته باشد؟

به‌نظر می‌رسد که در کوتاه‌مدت تاثیر زیادی نداشته باشد، با توجه به موانع سرمایه‌گذاری. اولاً، داده‌های محدودی در خصوص قابلیت تجاری استخراج مواد نادر زمین و سایر مواد استراتژیک اوکراین وجود دارد. به گفته مدیرکل سابق اداره زمین‌شناسی اوکراین، هیچ ارزیابی به‌روزی از ذخایر نادر زمین در اوکراین وجود ندارد. نقشه‌برداری‌های موجود ۳۰ تا ۶۰ سال پیش توسط اتحاد جماهیر شوروی انجام شده‌اند و به روش‌های قدیمی اکتشاف متکی هستند. عواملی که بر قابلیت تجاری استخراج معادن تاثیر می‌گذارند شامل عمق، درجه کانی، محصولات جانبی و موقعیت جغرافیایی است.

دوم، جنگ زیرساخت‌های حیاتی اوکراین را نابود کرده است. استخراج معدن از جمله صنایع یا به عبارتی پرمصرف‌ترین در حوزه انرژی در جهان است. این صنعت حدود ۳۸ درصد از مصرف انرژی صنعتی جهانی و حدود ۱۵ درصد از مصرف کل برق جهان را به خود اختصاص می‌دهد. بین سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳، تقریباً نیمی از ظرفیت تولید برق اوکراین یا توسط نیروهای روسی اشغال و نابود شده یا آسیب دیده است، در حالی که حدود نیمی از ایستگاه‌های برق بزرگ کشور نیز از حملات موشکی و پهپادی آسیب دیدند. در نتیجه، اوکراین تنها حدود یک‌سوم از ظرفیت برق پیش از جنگ خود را دارد. برای شروع اکتشاف یا تولید معدنی، باید زیرساخت‌های انرژی به‌طور قابل توجهی بازسازی شوند.

و در نهایت، شرکت‌های معدنی به دلیل خطرات امنیتی در اوکراین از سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت خودداری می‌کنند. استخراج معدن یک سرمایه‌گذاری بلندمدت و سرمایه‌بر است. به‌طور متوسط، ۱۸ سال طول می‌کشد تا یک معدن توسعه یابد—و هزینه ساخت یک معدن و کارخانه جداسازی بین ۵۰۰ میلیون تا ۱ میلیارد دلار است. یک معدن جدید می‌تواند بیش از ۵۰ سال فعالیت کند. اعتماد به ثبات سیاسی و اقتصادی یک منطقه برای این نوع سرمایه‌گذاری‌ها بسیار حیاتی است، به‌ویژه با توجه به اندازه و طول عمر آن.

در حالی که ترامپ، پوتین و زلنسکی ممکن است به توافق صلح برسند، تهدیدهای مربوط به جنگ‌های بیشتر و تصرف زمین همچنان به‌عنوان یک خطر بلندمدت مطرح است. جنگ روسیه و اوکراین، مرگبارترین جنگ در اروپا از زمان جنگ جهانی دوم بوده است که ۱۱ سال پیش آغاز شد. پس از انقلاب اوکراین، نیروهای روسی کنترل کریمه را در اوایل ۲۰۱۴ به دست گرفتند. روسیه سپس به جنگ در دونباس پرداخت و نیروهای روسی و طرفداران روسیه بخش‌هایی از دونتسک و لوهانسک در شرق اوکراین را اشغال کردند.

سوال ۳: این تحولات چه معنایی برای روابط ایالات متحده و اوکراین تحت رهبری ترامپ دارند و چه تبعاتی برای امنیت آینده اوکراین و ناتو خواهند داشت؟

ترامپ در طول کارزار انتخاباتی خود و در چند هفته اول حضورش در کاخ سفید به‌طور مداوم اعلام کرده است که رویکرد متفاوتی در قبال جنگ روسیه و اوکراین در مقایسه با دولت بایدن در سه سال گذشته اتخاذ خواهد کرد. در حالی که دولت بایدن به‌دنبال منزوی کردن روسیه در سطح بین‌المللی از طریق تشدید تحریم‌ها بود، ترامپ در دوره دوم خود در مدت کوتاهی پس از آغاز ریاست‌جمهوری‌اش، با روسیه تماس‌های دیپلماتیک برقرار کرد، از جمله یک تماس تلفنی ۹۰ دقیقه‌ای و مذاکرات رو در رو با نمایندگان دولت روسیه، و دیداری میان رئیس‌جمهور ترامپ و رئیس‌جمهور پوتین در آینده نزدیک.

علاوه بر این، در حالی که بایدن به‌طور مداوم اولویت خود را به تسلیح و کمک به اوکراین می داد، ترامپ رویکردی بیشتر معامله‌محور اتخاذ کرده و تردیدهایی را در مورد نتیجه ادامه حمایت مالی و نظامی از اوکراین مطرح کرده است.

تنش‌ها بین ترامپ و زلنسکی به‌طور قابل توجهی افزایش یافت، زیرا دسترسی به منابع معدنی حیاتی، آخرین عرصه‌ای است که ترامپ تمرکز دیپلماسی معامله‌محور خود را بر آن گذاشته است. اما قابلیت اجرای این توافق هنوز مشخص نیست زیرا تنش‌ها بین رهبر دو کشور ادامه دارد. ترامپ اوکراین را مسئول آغاز جنگ با روسیه دانسته و زلنسکی را «دیکتاتوری بدون انتخابات» خوانده است. در همین حال، وزیر دفاع «پیت هگست» گفت که نیروهای آمریکایی به عنوان بخشی از هرگونه تضمین امنیتی برای اوکراین به آنجا اعزام نخواهند شد.

در دولت ترامپ، احتمالاً اوکراین، اروپا و ناتو به‌طور کلی با کاهش شدید تضمین‌های امنیتی از سوی ایالات متحده مواجه خواهند شد، مگر اینکه منابع استراتژیک یا جبران مالی در ازای آن ارائه دهند.

سوال ۴: آیا پیشینه‌ تاریخی برای تبادل منابع در مقابل کمک وجود دارد؟

این اقدام برای ایالات متحده بی‌سابقه است—اما یک ابزار آزموده شده در استراتژی چین است. توافق سینو-کنگولایی دِ مینز (Sicomines) که در سال ۲۰۰۷ امضا شد، یک نمونه برجسته است. این توافق‌نامه‌ی مبادله منابع در برابر زیرساخت، به شرکت‌های چینی دسترسی به کبالت، مس و سایر مواد معدنی را در ازای توسعه زیرساخت‌ها داد.

چین تقریباً ۳ میلیارد دلار به پروژه‌های زیرساختی اختصاص داد و حقوق استخراج معادن در نزدیکی کولوزوی در جنوب‌شرقی جمهوری دموکراتیک کنگو (DRC) را که ارزش آن حدود ۹۳ میلیارد دلار برآورد می‌شود، به دست آورد. در آن زمان، این تنها راهی بود که جمهوری دموکراتیک کنگو می‌توانست سرمایه لازم برای ساخت و ساز را به دست آورد.

با این حال، در بلندمدت، جمهوری دموکراتیک کنگو ضرر کرد. دولت این کشور اخیراً به‌دلیل نگرانی از این که برخی از قراردادهای معدنی به اندازه کافی به نفع کشورش نیستند، در توافق مبادله منابع در برابر ایجاد زیرساخت با سرمایه‌گذاران چینی را بازبینی کرده است.

پایان/