به گزارش تحریریه، اندیشکده «مرکز المصری للفکر و الدراسات الاستراتیجیة» در تحلیلی آورده است: ترکیه در تلاش است به قطب اصلی انرژی منطقه تبدیل شود و در نوامبر ۲۰۲۴ برای تحقق این منظور در رویدادی مهم در استانبول، میزبان وزرای کشورهای تولیدکننده گاز مانند ج.آذربایجان و لیبی و نمایندگان کشورهای ترانزیتی نظیر گرجستان و مصرف‌کنندگان اروپای شرقی بود.

هدف اصلی ترکیه ایجاد یک نقطه ترانزیت بین تولیدکنندگان گاز شرق و جنوب و بازارهای غرب است. این کشور با زیرساخت‌های قوی شامل خط لوله ترانس آناتولی، ۷خط لوله گاز، ۵ پایانه LNG، سه واحد ذخیره‌سازی شناور، دو تأسیسات ذخیره‌سازی زیرزمینی و ظرفیت واردات مازاد، موقعیت خود را برای تحقق این چشم‌انداز تقویت می‌کند و نقشی کلیدی در تجارت گاز منطقه‌ای ایفا می‌کند.

ژئوپلیتیک سوریه و نظریه خط لوله

دمشق برخلاف بسیاری از کشورهای خاورمیانه، تولیدکننده بزرگ نفت و گاز طبیعی نیست و ذخایر انرژی محدودی دارد. اما موقعیت جغرافیایی ویژه سوریه آن را در نقشه ترانزیت و توزیع انرژی متمایز می‌کند، چنانکه می‌تواند به‌عنوان یک گذرگاه استراتژیک، هزینه‌های انتقال انرژی از کشورهای منطقه به مدیترانه که دروازه آسیایی به غرب محسوب می‌شود را کاهش دهد.

ترکیه در سال‌های اخیر تلاش کرده موقعیت استراتژیک خود به‌عنوان قطب ترانزیت انرژی از آسیا و خاورمیانه به اروپا را تقویت کند و میزبانی از خط لوله ترک‌استریم و ارائه پیشنهاد خط لوله بین دوحه و آنکارا نیز در این چارچوب است. این پروژه‌ها باعث تقویت جایگاه ترکیه به‌عنوان یک بازیگر مهم در بازار جهانی انرژی شده‌اند. پس از سقوط دولت بشار اسد، ترکیه به دنبال احیای پروژه‌های انرژی خود، به‌ویژه خط انتقال گاز از دوحه است. باوجود خطرات در مسیرهای جایگزین مانند عراق، مسیر سوریه برای آنکارا گزینه‌ای آسان‌تر و جذاب‌تر به نظر می‌رسد.

احیای پروژه خط لوله ایست‌مید

پروژه خط لوله گاز ایست‌مید که قرار بود اسرائیل را از طریق خط لوله‌ای ۱۹۰۰ کیلومتری به قبرس و یونان متصل کند، به دلیل عقب‌نشینی آمریکا از حمایت از این پروژه در سال ۲۰۲۲ متوقف شد. از سوی دیگر، ایجاد مسیری زمینی از سوریه به ترکیه، گزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه‌تر است و برقراری ثبات در این کشور می‌تواند به احیای پروژه خط لوله قطر-ترکیه از طریق عربستان، اردن و سوریه کمک کند. پروژه‌ای که پیش‌تر به دلیل نگرانی‌های سوریه درباره تحت تأثیر قرار گرفتن صادرات گاز روسیه به اروپا متوقف‌شده بود.

احیای پروژه خط لوله گاز قطر-ترکیه

خط لوله گاز قطر-ترکیه یک پروژه انرژی مهم است که در اوایل دهه ۲۰۰۰ توسط کنسرسیومی از شرکت‌های انرژی اروپایی و ترکیه‌ای پیشنهاد شد. این خط لوله با طول ۱۵۰۰ کیلومتر و هزینه پیش‌بینی شده بیش از ۱۰ میلیارد دلاری، در صورت اجرا، تأثیرات ژئوپلیتیک و اقتصادی زیادی بر منطقه خاورمیانه خواهد داشت و می‌تواند اتحادها و تغییرات قدرت در کشورهای منطقه را دستخوش تغییر نماید. این خط لوله گاز طبیعی از میدان گازی شمالی قطر به کشورهای مانند اسپانیا، ایتالیا و لهستان منتقل می‌شود.

اسد در ۲۰۰۹ به‌منظور حفظ منافع روسیه از عبور خط لوله گاز از سوریه امتناع کرد، زیرا مسکو نگران از دست دادن بخش زیادی از صادرات گاز به اروپا و تهدید سلطه خود بر بازار گاز طبیعی بود. سهم گاز روسیه در واردات اتحادیه اروپا از بیش از ۴۰ درصد در ۲۰۲۱ به کمتر از ۱۵ درصد در ۲۰۲۳ کاهش یافت. گاز قطر تنها ۵ درصد واردات اتحادیه را تشکیل می‌دهد. ترکیه امیدوار است با سقوط دولت بشار اسد رویای خود در احداث خط لوله گاز قطر- ترکیه را به سرانجام برساند اما تحقق این امر به دلیل وجود چالش‌های متعدد در کوتاه مدت دور از انتظار است.

چالش‌های زیادی در اجرای پروژه خط لوله وجود دارد که عبارت‌اند از:

1️⃣ نیاز به بازسازی زیرساخت‌ها
2️⃣ حل مناقشات داخلی و خارجی که بیش از ۵۴ سال گریبانگیر سوریه بوده است
3️⃣ فقدان وحدت سرزمینی به‌ویژه با حضور گروه‌های کردی
4️⃣ جلب رضایت کشورهایی که خط لوله باید از آن‌ها عبور کند و همچنین پروژه‌های رقیب.

نقش ترکیه در بازسازی سوریه

ترکیه با ارائه راه‌حل‌های عملی در زمینه تأمین برق و نفت، به تقویت موقعیت خود به عنوان یک بازیگر کلیدی در بازسازی سوریه می‌پردازد. همکاری ترکیه و سوریه ممکن است به پروژه‌های بلند مدت مانند ساخت خطوط لوله جدید برای انتقال نفت و گاز از سوریه به بنادر ترکیه در سواحل دریای سیاه نیز گسترش یابد. با این حال مهم‌ترین چالش ترکیه در سوریه، ایجاد یک دولت با ثبات است که توسط بازیگران بین‌المللی شناسایی شود. موضوعی که باعث تضعیف جایگاه رقبایی نظیر ایران و روسیه خواهد شد.

منبع: اندیشکده تهران

پایان/