انتخابات شهرداری‌ها در ترکیه از چنان اهمیتی برخوردار است که دست کمی از انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی ندارد و در طول چند دهه اخیر همواره ایستگاه برکشیدن سیاستمداران و احزاب حاکم و خلق محبوبیت سیاسی و رساندن آن‌ها به قدرت بوده است و خود اردوغان از دل همین انتخابات و شهرداری استانبول بالا آمد و بیش از دو دهه است که با حزبش قدرت را در اختیار دارد. از این رو، پیروزی و شکست احزاب و شخصیت‌ها در انتخابات شهرداری‌های ترکیه واجد دلالت‌ها و پیام‌های خاصی در سپهر سیاست این کشور است.
نتایج انتخابات شهرداری‌ها در ترکیه بیانگر شکست سخت حزب حاکم عدالت و توسعه و به عبارتی دیگر اردوغان رئیس جمهور این کشور است. این شکست فراتر از انتظار ناظران بود و می‌توان گفت که آک پارتی از زمان رسیدن به قدرت در ۲۰۰۲ تاکنون متحمل چنین باختی در انتخابات ترکیه نشده است؛ به گونه‌ای که رقیب سرسخت آن حزب جمهوری‌خواه خلق نه تنها شهرداری‌های برخی شهرهای بزرگ همچون استانبول و آنکارا را حفظ کرد، بلکه به پیروزی چشمگیر و غافلگیر کننده‌ای در شهرها و استان‌های دیگری دست یافت.
بر پایه نتایج اولیه، حزب جمهوری‌خواه خلق برای نخستین بار در تاریخ حزب عدالت و توسعه از این حزب حاکم پیشی گرفته و ۳۷.۵ درصد آرا را کسب کرده و حزب آک پارتی با اکتساب ۳۵.۶ درصد آرا در جایگاه دوم قرار گرفته و حزب رفاه با کسب ۶.۱ درصد آرا سوم شده است. طبق این نتایج، حزب جمهوری‌خواه خلق شهرداری‌های ۱۵ شهر بزرگ و ۲۱ استان را به دست آورده و حزب عدالت و توسعه ۱۱ شهر بزرگ و ۱۲ استان و همچنین حزب کُردی برابری و دموکراسی خلق‌ها در مجموع ده شهرداری (سه شهر بزرگ و هفت استان) را از آن خود کرده است.
با این حساب، سهم حزب حاکم در شهرداری‌ها در شهرهای بزرگ و استان‌ها از ۳۹ در انتخابات ۲۰۱۹ به ۲۳ در انتخابات کنونی کاهش یافته و حزب رقیب از ۲۰ به ۳۶ مورد افزایش یافته است. همچنین سبد متحد دست راستی آک پارتی کاهش قابل توجهی داشته و از ۱۱ شهرداری به ۸ مورد کاهش یافته است. در این میان حزب کُردی برابری و دموکراسی خلق‌ها (همان حزب دموکراتیک خلق‌ها) سهم خود را از ۸ شهرداری به ۱۰ مورد افزایش داده است.
شگفتی انتخابات!
یکی از شگفتی‌های انتخابات دیروز ترکیه موفقیت حزب اسلامگرای "رفاه دوباره" و حزب دست راستی "خوب" برای نخستین بار در تصاحب برخی شهرداری‌ها بود. نامزدهای حزب اربکانی رفاه توانستند در دو شهر و حزب خوب در یک شهر شهردار شوند.
شکست سخت عدالت و توسعه و اردوغان در انتخابات دیروز در حالی است که ده ماه پیش در مقابل جبهه متحد اپوزیسیون در انتخابات ریاست جمهوری پیروز شد و در انتخابات پارلمانی هم با وجود کاهش تعداد کرسی‌ها اما باز حائز اکثریت مجلس شد. اینجا این پرسش کلیدی مطرح می‌شود که در طول ده ماه گذشته چه اتفاقی افتاده است که این باخت بی‌سابقه را نصیب حزب حاکم و پیروزی تاریخی حزب رقیب جمهوری‌خواه خلق را رقم زد؟
با وجود ثبت مشارکت ۷۷ درصدی در انتخابات شهرداری‌های ترکیه، اما این رقم کم‌ترین درصد مشارکت در این انتخابات از سال ۲۰۰۴ است که در آن سال آک پارتی برای نخستین بار در انتخابات شهرداری‌ها شرکت کرد. معمولا سطح مشارکت در انتخابات ترکیه بسیار بالاست و اگر هم مشارکت ۷۶ درصدی سال ۲۰۰۴ را مستثنا کنیم، درصد مشارکت ۷۷ درصدی دیروز کم‌ترین از دهه هفتاد قرن گذشته است. یافتن پاسخی برای چرایی کاهش درصد مشارکت در این انتخابات ما را به پاسخ پرسش علل شکست اردوغان و حزبش رهنمون می‌کند. در واقع، آنچه شکست حزب حاکم، ناکامی اردوغان در بازیافتن شهرداری‌های مهم استانبول و از دست دادن شهرداری‌های دیگری را رقم زد، خودداری پایگاه اجتماعی حزب عدالت و توسعه از مشارکت گسترده در انتخابات و در مقابل حضور گسترده جریان اپوزیسیون در آن بود.
در یک دهه اخیر پایگاه اجتماعی و سبد رای اردوغان و حزب حاکم همواره ریزش مستمری را تجربه کرده است که نتایج انتخابات دیروز برونداد رسیدن این ریزش به مراحل خطرناکی است.
حالا این پرسش قابل طرح است که علت این رویگردانی گسترده در بدنه حامیان عدالت و توسعه و اردوغان، آن هم در ده ماه اخیر نسبت به انتخابات ۲۰۲۳ چیست؟
در این دوره انتخاباتی، امکان سفر به ترکیه و رصد فضای انتخاباتی از نزدیک فراهم نشد، اما تا جایی که رصد کرده و از ناظران بی‌طرف در ترکیه پرسیده‌ام، چند عامل مهم در این باخت دخیل بود که در راس آن‌ها نارضایتی از وضعیت نابسامان معیشتی و گرانی‌های افسارگسیخته است. به هر حال، این اقتصاد بود که اردوغان و حزبش را بالا کشید و طبیعی هم هست که همین عامل در سایه این وضع موجب کاهش پایگاه اجتماعی آن‌ها شود.
نقش جنگ غزه؟
اما عامل مهم دیگر در این دوره موضع دولت ترکیه در قبال جنگ اسرائیل علیه غزه بود که ناخرسندی طیف گسترده‌ای از طیف محافظه‌کار حامی عدالت و توسعه را با وجود اظهارات اعلامی تند اردوغان علیه اسرائیل به دنبال داشت. این طیف در کنار احزاب دیگری همچون حزب احمد داود اوغلو در شش ماه جنگ همواره انتقادات تندی را نسبت به "بی عملی" دولت در این جنگ و ادامه تجارت با اسرائیل مطرح می‌کردند و دیروز هم تصاویری منتشر شد که برخی رای دهندگان در برگه‌های رای شعارهایی در حمایت از غزه و انتقاد از اردوغان نوشته بودند. همین مساله باعث شد که بخشی از هواداران تاریخی حزب حاکم در اعتراض به اردوغان به احزاب دیگری به ویژه حزب اسلامگرای "رفاه دوباره" متمایل شوند و این حزب در نتیجه این تغییر توانست در جایگاه سوم قرار گیرد و برای نخستین بار در برخی حوزه‌ها برنده و بیش از ۶ درصد آرا را کسب کند که بخش مهمی از این آرا از سبد انتخاباتی آک پارتی و حامیان معترض آن بود.
اردوغان به این باخت تاریخی اعتراف کرده و گفته که پیام را دریافت کرده است و به ارزیابی و بررسی این شکست خواهد پرداخت؛ شکستی که اگر حزب حاکم و اردوغان را به بازنگری جدی در سیاست‌ها و بهبود وضعیت سوق ندهد، می‌تواند آغازی بر پایان عصر حکمرانی عدالت و توسعه باشد. اکنون اردوغان وحزب حاکم تا انتخابات ۲۰۲۸ چهار سال فرصت دارند که دوباره اعتماد رای دهندگان را به دست آورند؛ اما در این مهم هم با چالش‌های فراوانی روبرو هستند و باید دید آیا همزمان با پایان دوره ریاست جمهوری اردوغان بر اساس قانون اساسی ترکیه عصر حکمرانی آک پارتی هم به پایان می‌رسد یا خیر؟ و پراگماتیسم اردوغانی راه چاره‌ای برای غلبه بر این چالش‌های پیچیده و در راس آن‌ها اقتصاد، مساله کردی و برخی مسائل سیاست خارجی می‌یابد؟
در کل، در چهار سال آینده آنچه مبرهن است این که دولت کنونی ترکیه چون گذشته توان ریسک پذیری ندارد و احتمالا برای بهبود اقتصاد، به شکل جدی‌تر به تنش‌زدایی در سیاست خارجی و همچنین نوعی گفتمان مصالحه‌جویانه در داخل به ویژه با کردهای مخالف روی آورد.
نکته مهم دیگری که نباید مغفول بماند، پویایی امر انتخابات در ترکیه و دموکراسی آن است که به علت وجود عیوبی همچون عدم تفکیک قوا یک دموکراسی معیوب است؛ اما برگزاری چنین انتخاباتی رقابتی و پویا با حضور ۳۰ حزب و درصد مشارکت بالا، پیروزی تاریخی اپوزیسیون و باخت حزب حاکم و اعتراف آن به شکست فی نفسه جدا از این که امری درخشان در کارنامه عدالت و توسعه است، می‌تواند بستری برای اصلاح عیوب جدی این دموکراسی خاورمیانه‌ای در آینده فراهم کند.
پایان/
نظر شما