شاخص بورس چیست؟

شاخص در لغت به معنای تعیین کننده و نمودار است. به کمک شاخص می‌توانید تغییرات را اندازه گیری و با یکدیگر مقایسه کنید. شاخص نماینده‌ی مجموعه‌ای از متغیرهای همگن است. شاخص یک معیار آماری و به معنای نماگر یا نشانگر (Index) است و در حالت کلی عددی است که با استفاده از آن می‌توان تغییرات ایجادشده در یک یا چند متغیر را طی یک بازه‌ی زمانی خاص مشاهده کرد.

مقدمه‌ای بر شاخص بورس

امروزه یکی از بازارهای بزرگ برای جذب سرمایه، بازار بورس و اوراق بهادار است. آشنایی با اصطلاحات و شاخص‌هایی که در بورس اوراق بهادار به کار می‌رود، برای کسانی که به‌تازگی قصد سرمایه‌گذاری در این بازار را دارند، لازم و ضروری است؛ اما برخی از این سرمایه‌گذاران حتی به‌درستی نمی‌دانند که شاخص بورس چیست؟ به همین دلیل، آشنایی با اصطلاحات و مفاهیم کاربردی در بورس اهمیت بیشتری پیدا کرده است.

شاخص بورس یکی از مفاهیم مقدماتی در آموزش بورس است. شاخص‌ها ابزاری برای بررسی تغییرات هستند که در ارزیابی‌های اقتصادی یا اندازه‌گیری و تحلیل یک بازار استفاده می‌شوند. شاخص بورس نیز به‌عنوان یک شاخص با اهمیت، اندازه‌ی تغییرات قیمت سهام موجود در بازار بورس و اوراق بهادار را نشان می‌دهد.

حتماً در برنامه‌های خبری یا در روزنامه‌ها درباره‌ی تغییرات شاخص بورس اوراق بهادار شنیده‌اید: «شاخص بورس ۱۰,۰۰۰ واحد رشد کرد» یا «شاخص بورس با افت ۵,۰۰۰ واحدی مواجه شد». در این مقاله درباره‌ی شاخص بورس، انواع آن و تحلیل آن‌ها صحبت می‌کنیم.

شاخص‌های بورس در واقع معیارهای مهمی هستند که با بررسی و تحلیل آن‌ها، می‌توان وضعیت گذشته و حال بورس را از جنبه‌های مختلف، ارزیابی کرد. تحلیل شاخص‌های بورس و نوسان‌های آن‌ها، نقش مهمی در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران دارد؛ بنابراین تمامی فعالان بازار سرمایه که ممکن است بر اساس تحلیل بنیادی، تحلیل تکنیکال، تابلوخوانی یا ترکیبی از این روش‌ها فعالیت کنند، همواره شاخص‌های مختلف بازار سهام را تحت‌نظر دارند.

در واقع، دلیل اهمیت شاخص بورس این است که سهام مبادله‌شده در بورس را بررسی می‌کند و اطلاعات کلی درباره‌ی رشد یا افت بازار به ما ارائه می‌دهد. شاخص‌های سهام یکی از مهم‌ترین معیارهای سنجش عملکرد بورس هستند و به آن «دماسنج وضعیت اقتصادی کشورها» می‌گویند.

شاخص بورس در کنار سنجه‌های دیگر

برای سرمایه‌گذاری موفق در بازار بورس نیازمند اطلاعات متعدد و مختلفی هستیم تا بتوانیم با بررسی و تحلیل آن داده‌ها به یک نتیجه‌گیری معقول و منطقی دست پیدا کنیم. اطلاعاتی از قبیل آمار فروش و بهای تمام‌شده‌ی شرکت‌ها، حجم و ارزش معاملات، تغییرات نرخ ارز، قیمت‌های جهانی و همچنین میزان ورود و خروج نقدینگی اشخاص حقیقی و حقوقی.

چنانکه گفته شد یکی از داده‌های مهم موجود در بازار که هر روزه در اثر معاملات بازار تغییر می‌کند شاخص بورس نام دارد که به‌مرورزمان و در نتیجه‌ی نیازهای موجود انواع مختلفی از آن تعریف شده است و در نتیجه هر کدام کارایی خاص خود را دارد و هر یک از آن‌ها با بررسی بازار بورس از زاویه‌ای متفاوت، برای پیش‌بینی وضعیت بازار و قیمت سهام به سهام‌داران کمک می‌کنند.

به‌این‌ترتیب، تمام سهام‌داران برای معامله در بازار نیاز دارند که ابتدا به بررسی قیمت سهام و روند احتمالی شاخص‌ها بپردازند و بعد تصمیم به خریدوفروش یا نگه‌داشتن اوراق بهادار خود کنند.

در ادامه به بررسی بیشتر مفهوم شاخص بورس (Index) و معرفی انواع شاخص‌های بورس تا زمان تهیه‌ی این مقاله می‌پردازیم و با مطالعه‌ی این مطلب به‌صورت کامل متوجه خواهید شد که شاخص بورس و کاربرد آن چیست و هر کدام از این شاخص‌ها چگونه برای تحلیل به‌کارگرفته می‌شوند؟

شاخص بورس چیست؟

برای بررسی شاخص بورس ابتدا لازم است با مفهوم «بورس» آشنا شده باشید. بورس به بازاری گفته می‌شود که اوراق بهادار و سهام در آن مبادله می‌شود. تا پیش از دخالت تکنولوژی در بازار بورس، سهام شرکت‌ها به‌صورت ورقه اوراق بهادار به سهام‌داران داده می‌شد و این اوراق به‌ازای پول، میان خریداران و فروشندگان مبادله می‌شد. امروزه اوراق بهادار شکل کاغذی خود را از دست داده‌اند و تقریباً تمامی مبادله‌ها به‌صورت الکترونیکی و آنلاین انجام می‌شوند. در این بازار الکترونیکی شاخص‌های متعددی وجود دارند که وضعیت بازار را از زوایای مختلف بررسی می‌کنند و رشد و نزول قیمت سهام صنایع مختلف را به اطلاع سهام‌داران می‌رسانند.

کارشناسان علم اقتصاد معمولاً شاخص بورس را یکی از مؤلفه‌های نشان‌دهنده‌ی رونق و رکود بازار سرمایه معرفی می‌کنند. شاخص وضعیت کلی بازار بورس را می‌سنجند و رفتارهای بورس را در آینده پیش‌بینی می‌کند. سهام‌داران و تحلیلگران از طریق شاخص، تغییرات یک پدیده را در دو زمان مشخص مقایسه می‌کنند؛ بنابراین شاخص‌های بورس و نوسان‌های آن‌ها در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران حائز اهمیت است.

معرفی مختصر انواع شاخص بورس

در معاملات بورس اوراق بهادار ازآنجایی‌که دارایی اصلی مبادله‌شده سهام است؛ بنابراین قیمت سهام به‌عنوان متغیر اصلی تعریف شده و بر این اساس انواع شاخص‌های بورس تعریف می‌شود. در بورس اوراق بهادار تهران شاخص‌های مهمی وجود دارد که از جایگاه تحلیلی نزد سرمایه‌گذاران برخوردار هستند: شاخص کل قیمت، شاخص قیمت و بازده نقدی، شاخص بازده نقدی، شاخص صنعت و شاخص مالی، شاخص هم‌وزن، شاخص سهام آزاد شناور، شاخص بازار اول و بازار دوم، شاخص ۵۰ شرکت برتر و شاخص ۳۰ شرکت بزرگ.

کاربرد شاخص بورس

معامله‌گران در تحلیل شاخص‌های بورس باید به کارکرد هر شاخص توجه کافی داشته باشند؛ زیرا هر کدام وضعیت بورس را از جنبه‌ی خاصی نشان می‌دهند. از شاخـص کل و سایر شاخـص‌های بورس اوراق بهادار تهران می‌توان برای سنجش عملکرد سهام و صندوق‌های سرمایه‌گذاری استفاده کرد. اعداد شاخص بیانگر اطلاعات عمومی و کلی درباره‌ی ساختار بازار است.

محاسبه‌ی انواع شاخص‌های بورس بر اساس فرمول‌های قراردادی انجام می‌گیرد و هر شاخصی بنا بر داده‌ها و فرمول استفاده‌شده می‌تواند گویای تغییرات خاصی باشد؛ لذا به‌غیراز شاخص کل قیمت که نشان‌دهنده‌ی تغییرات قیمت تمامی شرکت‌هاست. بقیه‌ی شاخص‌ها بنا بر نوع محاسبه و شرکت‌هایی که در آن محاسبه قرار می‌گیرند باید تفسیر شوند.

روش اندازه‌گیری هر شاخـص، منحصر به همان شاخـص است؛ بنابراین برای مقایسه‌ی دو شاخـص مختلف بهتر است درصد تغییرات شاخـص‌ها را نسبت به روز یا ماه قبل باهم مقایسه کرد، نه عدد فعلی آن‌ها را.

ازآنجایی‌که شرکت‌های بزرگ و با سرمایه بالا تأثیر زیادی بر شاخص می‌گذارند ممکن است رشد و کاهش شاخص بورس ناشی از فعالیت آن‌ها باشد و لزوماً دیگر شرکت‌ها با چنین وضعیتی درگیر نباشند.

در نظر داشته باشید که شاخص، به‌خصوص شاخص کل به‌عنوان شاخص اصلی بورس، وضعیت کلی بورس را نشان می‌دهد و مثبت یا منفی بودن آن به معنای مثبت یا منفی بودن کل بورس نیست. در بازارهای مالی، شاخص یک سبد فرضی از تمامی سهامی است که در آن بازار خریدوفروش می‌شود و میانگین تغییرات قیمت همه‌ی سهام را نشان می‌دهد.

با استفاده از شاخص‌های مختلف صنایع می‌توان صنعت‌های مختلف را با یکدیگر مقایسه کرد.

نحوه محاسبه شاخص

برای محاسبه شاخص، ابتدا یکی از سال ها (ماه یا روز) قبل را به عنوان سال (ماه یا روز) مبنا انتخاب میکنیم، سپس سود و زیان سال (ماه یا روز) جاری را بر سال (ماه یا روز) پایه تقسیم میکنیم، عدد بدست آمده را در ۱۰۰ ضرب کرده بنابراین عدد بدست آمده شاخص مدت زمان انتخابی ما است.

شاخص‌های بین‌المللی بورس‌ها

بر اساس ناحیه یا محلی که شاخص بازار در آن اندازه‌گیری می‌شود، می‌توان شاخص‌ها را به معیارهای محلی (Local)، ملی (National) و جهانی (Global) دسته‌بندی کرد. اگر بخواهیم دو یا چند بازار مالی را در بین دو یا چند کشور مقایسه و مشخص کنیم که کدام کشور، محل مناسبی برای سرمایه‌گذاری خارجی است، از شاخص‌های جهانی کمک می‌گیریم؛ ولی اگر واحد ارزی یا پولی کشورها مهم نباشد، بهترین شرایط برای سرمایه‌گذاری با کمک شاخص‌های محلی صورت می‌گیرد.

شاخص بازار در ناحیه‌ی یورو یا شاخص‌های بازار آمریکای لاتین از جمله شاخص‌های ناحیه‌ای هستند. نوع محاسبه‌ی این شاخص‌ها در ادامه بررسی می‌شود.

برای مثال شاخص‌هایی نظیر MSCI-World یا S&P 100 بر اساس چند کشور و ناحیه می‌تواند یک شاخص جهانی باشند و در مقابل شاخص‌های مربوط به بازارهای مشخص مانند شاخص آمریکایی S&P 500 یا Nikkei 225 در ژاپن به‌عنوان شاخص‌های ملی شناسایی می‌شوند؛ زیرا تقریبا شرکت‌های چندملیتی در محاسبه‌ی این شاخص‌ها نقش کم‌رنگ‌تری دارند.

شاخص‌های وزنی

نوع دیگر شاخص‌ها دسته‌بندی بر اساس دو صورت وزنی یا بدون وزن است که بازارها با این دو شاخص نیز بررسی می‌شوند. شاخص وزنی در واقع به شاخص‌هایی گفته می‌شود که حجم، سرمایه‌ی اولیه و تعداد سهام شناور شرکت‌ها در تعیین آن‌ها مؤثر باشند. یعنی هرچه شرکت بزرگ‌تر بوده و سرمایه‌ی بیشتری را به بازار بورس وارد کرده باشد، سهم بزرگ‌تری در تعیین شاخص بورس خواهد داشت.

به‌این‌ترتیب، وزن‌ها نشان‌دهنده‌ی سهم یا اهمیت بیشتر یک شرکت در تعیین شاخص بورس است. در نتیجه با افزایش یا افول سهام این‌گونه شرکت‌ها، شاخص رشد یا نزول بیشتری را نشان خواهد داد.

این در حالی است که در شاخص‌های بدون وزن، سهم همه‌ی شرکت‌ها (چه بزرگ و چه کوچک) در تعیین شاخص بورس یکسان است و کاهش یا افزایش قیمت سهام هر یک از شرکت‌ها به یک میزان در نزول یا صعود شاخص بورس تأثیر می‌گذارد.

بررسی و مقایسه این نوع شاخص‌ها به سهام‌داران می‌فهماند که بازده بیشتر و تمایل بازار به سمت شرکت‌های بزرگ است یا صنایع و شرکت‌های کوچک. در ادامه به معرفی بعضی از شاخص‌های معروف بین‌المللی بازارهای مالی می‌پردازیم و ویژگی‌های هر یک را بیان خواهیم کرد.

شاخص‌های جهانی
شاخص MSCI جهانی

این شاخص بر اساس ارزش سهام ۱۶۵۵ شرکت در بین ۲۳ کشور جهان محاسبه می‌شود و یک شاخص وزنی است.

این شاخص را اولین‌بار در سال ۱۹۷۰ مؤسسه‌ی سرمایه‌گذاری جهانی «مورگان استنلی» (Morgan Stanley Capital International) ابداع کرد و به همین دلیل نیز به‌صورت MSCI نام‌گذاری شده است.

در این شاخص، خالص نرخ بازده سالانه (Gross Annul Return) یا GAR به‌صورت وزنی بر اساس ارزش سهام شرکت‌ها معرفی شده است و ملاک ارزیابی بازار جهانی محسوب می‌شود. تغییرات شاخص MSCI مبنایی برای نمایش رشد اقتصاد جهانی نیز محسوب می‌شود.

شاخص جهانی S&P 100

شاخص S&P بر اساس کارایی ۱۰۰ شرکت چندملیتی محاسبه می‌شود. این شاخص بورس بر اساس ۱۰۰ شرکت و ۲۹ بازار مالی جهانی محاسبه می‌شود که بزرگی شرکت‌ها نیز به‌صورت وزنی در محاسبه‌ها دخیل هستند. میانگین وزنی ارزش سهام این ۱۰۰ شرکت، شاخص جهانی S&P 100 را ایجاد می‌کند. برای مثال شرکت‌های بزرگی مانند گوگل، تویوتا، اپل، وال‌مارت، ودافن، سامسونگ، مایکروسافت و حتی مک‌دونالد که به‌صورت چندملیتی فعالیت می‌کنند، از شرکت‌های مدنظر برای محاسبه‌ی این شاخص هستند.

شاخص‌های ملی و محلی
شاخص داوجونز (Dow Jones) آمریکا

شاخص داوجونز که با نماد DJ نشان داده می‌شود، معمولاً برای سه نوع بازار محاسبه می‌شود. شاخص متوسط صنعتی داوجونز (DJIA) ، میانگین کارایی ۳۰ شرکت بزرگ آمریکایی است. این شاخص بدون درنظرگرفتن وزن محاسبه می‌شود.

شیوه‌ی محاسبه‌ی این شاخص بر اساس نسبت مجموع ارزش سهام هر یک از شرکت‌ها بر متغیر عامل (Factor) است. مقدار عامل بستگی به تعداد افزایش سهام شرکت‌ها دارد. این مقدار در حال حاضر حدود ۰.۱۴۷۱ است به‌این‌ترتیب شاخص داوجونز حدود ۶.۷۸۲ برابر مجموع ارزش سهام شرکت‌ها است.

شاخص‌های دیگر مانند شاخص بورس «داوجونز حمل‌ونقل (Dow Jones Transportation Average)» و «شاخص داوجونز خدمات (Dow Jones Utility Average)» از اقسام دیگر این شاخص هستند.

در آمریکا بیش از یک بازار مالی وجود دارد که از مشهورترین آن‌ها بازار سهام نیویورک (New York Stock Exchange) یا به اختصار NYSE است که در خیابان وال (Wall Street) در محله‌ی منهتن (Manhattan) قرار دارد. البته بازارهای مالی دیگر نظیر نزدک (NASDAQ) به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین بازارهای مالی الکترونیکی نیز حضور دارند که بعد از NYSE بزرگ‌ترین بازار مالی آمریکاست.

هر یک از این مراکز معاملات اوراق بهادار، از شاخص‌های مختلفی برای نمایش کارایی بازار و معاملات انجام‌شده استفاده می‌کنند. به همین دلیل گاهی در اخبار با شاخص بازار نزدک یا بازار نیویورک مواجه می‌شویم که بیانگر رونق یا رکورد در هر یک از بازارهای ذکر شده است.

شاخص بورس لندن (FOOTSIE)

یکی از شاخص‌های معروف در بازار بورس لندن، شاخص FTSE 100 [۱۴] است که به شاخص فوتسی Footsie یا (FTSE Financial) شناخته می‌شود. این شاخص بر اساس عملکرد ۱۰۰ شرکت برتر انگلستان محاسبه می‌شود. شاخص فوتسی برابر است با مجموع حاصل‌ضرب تعداد سهام منتشره در ارزش سهام این شرکت‌ها.

متأسفانه، بیشتر شرکت‌هایی که در محاسبه‌ی شاخص بورس لندن FTSE 100 مدنظر هستند، فعالیت اقتصادی در خارج از انگلستان نیز دارند به همین دلیل شاید این شاخص نتواند وضعیت بازار انگلستان را به‌خوبی نشان دهد. به همین دلیل شاخص FTSE 250 که در آن درصد شرکت‌های چندملیتی کمتر است، می‌تواند ملاک بهتری برای سنجش بازار انگلستان محسوب شود.

شاخص FTSE یک شاخص وزنی است که بر اساس سهام شناور شرکت‌ها، وزن‌دهی می‌شود.

شاخص بورس ژاپن (Nikkei)

شاخص نیکی مربوط به بازار بورس و اوراق بهادار توکیو است. این شاخص هر ۱۵ ثانیه یک بار به‌روزرسانی می‌شود. نسخه‌ی خاصی از آن که به Nikkei 225 معروف است بر اساس تأثیر ۲۲۵ شرکت بزرگ ژاپنی در بازار سهام توکیو محاسبه می‌شود. این شاخص را اولین‌بار روزنامه‌ی Nihon Keizai Shinbun معروف به Nikkei ایجاد کرد و برای سنجش بازار بورس ژاپن به کار گرفت.

این شاخص، بر اساس ارزش سهام، وزن‌دهی می‌شود؛ در نتیجه شرکت‌های بزرگ سهم بیشتری در تعیین مقدار شاخص دارند.

شاخص بورس هنگ‌کنگ (HSI)

شاخص به‌کاررفته در بازار بورس هنگ‌کنگ به HSI یا Hang Seng Index [۱۵] معروف است. این شاخص به‌صورت وزنی بوده و بر اساس سهام شناور و سرمایه‌ی در گردش شرکت‌ها وزن‌دهی می‌شود. شاخص HSI را در سال ۱۹۶۹ بانک Hang Seng معرفی کرد و برای سنجش کارایی بازار هنگ‌کنگ به کار گرفت. به همین دلیل نام آن را از مخفف نام این بانک گرفته‌اند.

شاخص‌های بورس تهران

در بورس اوراق بهادار تهران (TSE) Tehran Stock Exchange، چنانچه قبل‌تر نیز به آن اشاره شد، شاخص‌های مختلفی برای ارزیابی به کار گرفته می‌شوند. هدف از تولید و محاسبه‌ی این شاخص‌ها نمایش بازده بازار سرمایه است. هر یک از این شاخص‌ها به‌نوعی قسمتی از فعالیت بازار را مشخص کرده و کارایی آن را نشان می‌دهد؛ توجه به همه‌ی این شاخص‌ها می‌تواند برآیندی از عملکرد بازار سرمایه و کارکرد آن باشد.

برای مثال شاخص کل، بر اساس تمامی شرکت‌های بورسی محاسبه می‌شود درحالی‌که شاخص صنعت فقط بر اساس شرکت‌های تولیدی به دست می‌آید و کارایی بخش صنعت در بازار بورس و سرمایه را نشان می‌دهد. از طرفی هر یک از بخش‌های صنایع نیز برای خود شاخص‌های جداگانه‌ای دارند. شاخص استخراج کانه‌های فلزی یا غیرفلزی، شاخص سیمان و سایر شاخص‌های بخشی ازاین‌دست محسوب می‌شوند. معمولاً در بورس اوراق بهادار تهران یک تقسیم‌بندی کلی وجود دارد که شاخص را به دو بخش تابلو اصلی و فرعی نیز تقسیم می‌کند.

شاخص‌های بورس تهران:

۱- شاخص کل قیمت
۲- شاخص قیمت و بازده نقدی
۳- شاخص بازده نقدی
۴- شاخص صنعت و شاخص مالی
۵- شاخص سهام آزاد شناور
۶- شاخص بازار اول و بازار دوم
۷- شاخص ۵۰ شرکت برتر
۸- شاخص ۳۰ شرکت بزرگ
شاخص کل (TEPIX)

ابتدا نحوه‌ی محاسبه‌ی شاخص کل در بازار بورس اوراق بهادار تهران را بررسی می‌کنیم که با نماد TEPIX نشان داده می‌شود. شاخص کل میانگین ارزش سهام کل شرکت‌ها را نسبت به سال پایه (۱۳۶۹) نشان می‌دهد.

نکته‌ی قابل‌توجه درباره‌ی شاخص کل این است که این عدد میزان سوددهی به سهام‌دار را نشان نمی‌دهد. در واقع شاخص کل ارزش رشد تمامی شرکت‌هایی را مشخص می‌کند که نماد دارند (حتی اگر نماد شرکتی بسته باشد، آخرین قیمت معاملات آن در شاخص کل لحاظ می‌شود).

هم‌اکنون در بورس اوراق بهادار تهران شاخص کل قیمت در ۳ گروه کل بازار، تالار اصلی و تالار فرعی محاسبه می‌شود.

۱- شاخص قیمت کل بازار (قیمت سهام تمامی شرکت‌های معامله‌شده)
۲- شاخص قیمت تالار اصلی (قیمت سهام شرکت‌های معامله‌شده در تابلوی اصلی)
۳- شاخص قیمت تالار فرعی (قیمت سهام شرکت‌های معامله‌شده در تابلوی فرعی)

در مواردی همچون افزایش سرمایه، افزایش و کاهش شرکت‌ها یا ادغام شرکت‌ها، شاخص کل تعدیل می‌شود تا تغییرات زیادی در مقدار شاخص ایجاد نشود.

یکی از نکات مهم درباره‌ی شاخص کل اثرپذیری از تعداد سهام یک شرکت است. یعنی هرچه شرکتی بزرگ‌تر باشد تغییرات بزرگ‌تری بر شاخص بورس می‌گذارد؛ بنابراین نمی‌توان به‌طور کامل از این شاخص در تحلیل و ارزیابی بازار استفاده کرد.

چنانچه قبلاً در تعریف شاخص بیان شد که شاخص نماگری است که سطح عمومی قیمت یا بازده را برای گروهی یا کل یک بازار خاص نشان می‌دهد؛ بنابراین شاخص کل قیمت سهام نشان‌دهنده‌ی سطح عمومی قیمت تمامی سهام موجود در بازار بورس است.

ازآنجایی‌که شاخص یک عدد است و واحد اندازه‌گیری خاصی برای آن تعریف نشده است، به‌منظور اینکه قابلیت تفسیر و تحلیل پیدا کند به این صورت عمل می‌شود: یک سال مشخص را به‌عنوان سال پایه تعریف می‌کنند و تمامی ارقام شرکت‌ها در آن سال را به‌عنوان ارقام مبنا در سال پایه تعریف می‌کنند. پس از آن، تغییرات قیمتی سهام در سال‌های بعد را نسبت به آن سال می‌سنجند و از این طریق رشد یا نزول شاخص به دست می‌آید.

نحوه‌ی محاسبه‌ی آن به‌صورت زیر است:

نکته ۱

بزرگی یا وزن هر شرکت در این شاخص در نظر گرفته می‌شود. در حقیقت شرکت‌های بزرگ‌تر وزن بیشتری در تغییر شاخص کل دارند اما شاخص دیگری به نام شاخص کل هم‌وزن که در ادامه آن را بررسی خواهیم کرد و در آن بدون درنظرگرفتن اهمیت شرکت‌ها، شاخص بر اساس وزن یکسان محاسبه می‌شود.

اگر مجموع ارزش بازار در تاریخ t را به‌صورت ضرب صورت کسر رابطه‌ی ۳ در نظر بگیریم، به نظر می‌رسد که محاسبه‌ی TEPIX، میزان رشد بازار نسبت به تاریخ مبدأ را مشخص می‌کند. به‌این‌ترتیب به نظر می‌رسد بازده سرمایه‌گذاری نسبت به سال مبنا محاسبه می‌شود. این شاخص در هنگام باز بودن بازار به‌صورت لحظه‌ای و برخط محاسبه شده و در سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران مشاهده می‌شود.

نکته ۲

اگر نماد شرکتی در زمان محاسبه‌ی شاخص، بسته باشد یا برای مدتی معامله نشود، قیمت آخرین معامله‌ی آن در شاخص کل محاسبه می‌شود.

مثال محاسبه شاخص کل

فرض کنید که کل بازار از سال ۱۳۶۹ تا الآن فقط از سه سهم الف، ب و پ تشکیل شده باشد. اطلاعات سهام در آن سال به شرح زیر است:

۱- سهم الف: ۱ هزار سهم به ارزش ۱ هزار ریال
۲- سهم ب: ۲ هزار سهم به ارزش ۳ هزار ریال
۳- سهم پ: ۲ هزار سهم به ارزش ۲ هزار ریال

در نتیجه ارزش جاری بازار در سال ۱۳۶۹ در مثال ما برابر خواهد بود:

(۱ هزار * ۱ هزار) + (۲ هزار * ۳ هزار) + (۲ هزار * ۲ هزار) = ۱ میلیون + ۶ میلیون + ۴ میلیون = ۱۱ میلیون ریال

بنابراین ارزش جاری بازار در سال ۱۳۶۹ معادل ۱۱ میلیون ریال بوده است و طبق فرمول شاخص، رقم شاخص در آن سال ۱۰۰ واحد است. حال فرض کنید در سال ۱۳۷۰ قیمت سهام الف به ۲,۰۰۰ ریال؛ سهام ب به ۲,۷۵۰ ریال و سهام پ به ۲,۵۰۰ ریال افزایش پیدا کند؛ بنابراین ارزش جاری بازار سهام در سال ۱۳۷۰ برابر خواهد بود:

(۱ هزار * ۲ هزار) + (۲ هزار * ۲.۷۵۰) + (۲ هزار * ۲.۵۰۰) = ۲ میلیون + ۵ میلیون و پانصدهزار + ۵ میلیون = ۱۲ میلیون و پانصدهزار ریال

بنابراین همان‌طور که در محاسبات فوق مشاهده می‌فرمایید ارزش جاری بازار سهام در مثال ما در سال ۱۳۷۰ به ۱۲ میلیون و پانصدهزار ریال افزایش پیدا کرده است. حال اگر شاخص کل را محاسبه کنید، رشد ۱۴ درصدی شاخص کل قیمت را مشاهده می‌کنید:

(۱۲ میلیون و پانصدهزار / ۱۱ میلیون) * ۱۰۰ = ۱۱۴

همان‌طور که در بالا مشاهده می‌فرمایید شاخص کل نسبت به سال ۱۳۶۹ در حدود ۱۴ واحد افزایش یافته است که رشد ۱۴ درصدی شاخص بورس را نشان می‌دهد.

به عبارت کلی می‌توان گفت که در شاخص کل تأثیر شرکت‌ها بر اساس بزرگی (تعداد سهام) و سرمایه آن‌هاست و شرکت‌های بزرگ که تعداد سهام و معامله‌ی بیشتری دارند بسیار تأثیرگذارتر از شرکت‌های کوچک هستند. به‌عبارت‌دیگر شاخص کل نشان‌دهنده‌ی میانگین میزان تغییرات سطح عمومی قیمت (میانگین افزایش یا کاهش قیمت سهام) و سود سهام شرکت‌های فعال در کل بازار سرمایه است.

برای درک ساده‌تر مفهوم ‌شاخص کل، فرض کنید که شما از تمام شرکت‌های بورسی متناسب با وزن آن‌ها در ‌شاخص کل بورس سهام خریداری کنید. در این صورت، تغییرات شاخص کل بورس برابر با میزان بازده سبد سهام شما خواهد بود. نکته‌ای که هنگام بررسی شاخص باید به آن بیشتر توجه کنیم، میزان تغییرات ‌شاخص کل است. مثلاً اگر شاخص کل بورس در طی یک سال از عدد ۸۰ هزار به ۱۲۰هزار واحد برسد، نشان‌دهنده‌ی این است که میانگین بازدهی بورس طی یک سال اخیر برابر با ۵۰ درصد بوده است. در این شرایط، چنانچه شما سبدی از سهام تمام شرکت‌های بورسی متناسب با وزن آن‌ها در ‌شاخص کل بورس داشته باشید، ۵۰ درصد بازدهی کسب کرده‌اید.

این موضوع به‌هیچ‌وجه بدین معنا نیست که همه‌ی سرمایه‌گذاران ۵۰ درصد سود کرده‌اند. وقتی گفته می‌شود شاخص کل ۳۰ درصد رشد کرده است، یعنی میانگین قیمت سهام شرکت‌های بورسی به میزان ۳۰ درصد نسبت به سال پایه، افزایش پیدا کرده است. نکته‌ای که هنگام بررسی شاخص باید به آن توجه کنید این است که میزان تغییرات شاخص برای ما اهمیت دارد نه خود عدد شاخص.

طبق فرمول محاسبه‌ی ‌شاخص کل که قبلاً عنوان شد، هرچه شرکت‌ها بزرگ‌تر باشند و سرمایه‌ی بیشتری داشته باشند، تأثیر بیشتری روی شاخص کل خواهند داشت. به‌عنوان‌مثال تأثیرگذاری تغییرات قیمت شرکت‌های بزرگی مانند صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس یا فولاد مبارکه خیلی بیشتر از تأثیرگذاری شرکت‌های کوچکی مانند سیمان خاش یا قند هکمتان بر شاخص کل است.

شاخص کل نشان‌دهنده‌ی رفتار عمومی تمام فعال‌های بازار است. اگر سرمایه‌گذاران به بازار سهام اقبال نشان بدهند، سمت خریدار کمی سنگین‌تر از سمت فروشنده می‌شود. این عدم تعادل شاخص را به سمت بالا هدایت می‌کند؛ اما خروج سرمایه‌ها از بازار می‌تواند شاخص را به سمت پایین بکشد. حالا فرض کنید که قیمت هیچ سهمی تغییر نکند آیا باز هم ممکن است شاخص بورس تغییر کند؟ بله! با تغییر در مقدار سود شرکت‌ها تغییر در شاخص اتفاق می‌افتد. البته در واقعیت هرگز این اتفاق رخ نمی‌دهد؛ چرا که تغییر در سود هر سهم قطعاً روی قیمت سهام تأثیر خواهد گذاشت.

نکات مهم شاخص کل

۱- افزایش ‌شاخص کل، لزوماً به معنای سودآوری سهام همه‌ی شرکت‌های حاضر در بورس نیست. همان‌طور که کاهش شاخص کل نیز لزوماً به معنای ضرردهی سهام همه‌ی شرکت‌ها در بورس نیست؛ زیرا همان‌گونه که گفته شد، ‌شاخص کل، بیانگر میانگین بازدهی بورس است.

چه‌بسا، در برخی موارد، علی‌رغم رشد قابل‌توجه ‌شاخص کل بورس، برخی سهام با افت قیمت مواجه شده و سهام‌داران خود را با زیان مواجه سازند یا در شرایطی که شاخص کل با کاهش مواجه است، برخی سرمایه‌گذاران که سهام ارزنده‌ای را در سبد سهام خود دارند، سود خوبی به دست می‌آورند؛ بنابراین، سرمایه‌گذاران نباید صرفاً با اتکا به اخبار رشد ‌شاخص کل و بدون بررسی کامل در خصوص ارزش ذاتی سهام، اقدام به سرمایه‌گذاری در بورس کنند.

سرمایه‌گذاران باید حتی در شرایط رشد مستمر ‌شاخص‌ کل نیز در انتخاب سهام، دقت کنند.

۲- بین ‌شاخص کل و سبد سهام ارتباط وجود دارد. حتماً به خاطر دارید که یکی از اصول بسیار مهم سرمایه‌گذاری در بورس، تشکیل سبد سهام متنوع است. هر اندازه سبد سهام یک سرمایه‌گذار، متنوع‌تر و به ترکیب سهام شرکت‌های موجود در بورس نزدیک‌تر باشد، بازده آن سرمایه‌گذار نیز به متوسط بازدهی کل بورس که توسط شاخص کل نشان داده می‌شود، نزدیک‌تر خواهد بود.

اگر فردی بتواند ترکیب سهام موجود در سبد سهام خود را به‌طور کامل، منطبق بر ترکیب تمامی سهام حاضر در بورس کند، بازدهی وی نیز به‌طور کامل منطبق بر نوسانات شاخص کل بورس خواهد بود. مثلاً با رشد ۳۰درصدی ‌شاخص، وی نیـز حدوداً ۳۰درصد سود به دست خواهد آورد.

۳- یکی از مهم‌ترین مسائل در سرمایه‌گذاری در بورس تشکیل سبد سهام است. سرمایه‌گذاران بهتر است از هر صنعتی در صورت شرایط مساعد آن صنعت یک سهم از شرکتی مناسب را در سبد خود داشته باشند. سبد سهام یا پورتفوی ترکیبی مناسب از سهام یا سایر دارایی‌هاست که یک سرمایه‌گذار آن‌ها را خریداری کرده است.

هدف از تشکیل سبد سهام، توزیع ریسک سرمایه‌گذاری بین چند سهم است؛ بدین ترتیب، سود یک سهم می‌تواند ضرر سهام دیگر را جبران کند. یک ضرب‌المثل معروف می‌گوید: «همه تخم‌مرغ‌ها را در یک سبد نگذارید.»، چرا که ریسک شکستن سبد، باعث نابودی همه‌ی تخم‌مرغ‌ها خواهد شد.

۴- این شاخص زمانی تعدیل می‌شود که شرکت‌ها از محل آورده‌ی نقدی و مطالبات سهام‌داران افزایش سرمایه می‌دهند یا تعداد شرکت‌ها کم یا زیاد می‌شود.

۵- زمانی که یک سهم به دلایل مختلفی مانند شفاف‌سازی یا برگزاری مجمع عمومی عادی یا مجمع عمومی فوق‌العاده یا سایر رویدادهای مربوطه بسته می‌شود قیمت پایانی آخرین روز معاملاتی به‌عنوان مبنای قیمتی آن سهم در شاخص لحاظ می‌شود.

۶- ازآنجایی‌که شاخص کل از تعداد سهام شرکت‌های مختلف اثر می‌پذیرد؛ بنابراین شرکت‌های بزرگ‌تر موجب تغییرات بزرگ‌تر شاخص بورس می‌شوند نبایستی صرفاً تغییرات این شاخص را مبنا قرار داد؛ لذا برای تحلیل و ارزیابی وضعیت کلی بازار بایستی از سایر شاخص‌ها نیز کمک گرفت.
یکی از اتفاقات رایج در بازار این هست که کلیت بازار نزولی است؛ اما چون سه الی ۵ سهم بزرگ بازار صعود سنگین کرده‌اند، شاخص کل رشد چشمگیری را ثبت می‌کند.

۷- سازمان بورس و اوراق بهادار سهام پذیرش‌شده در بازار بورس را بر اساس میزان نقدپذیری، درصد شناوری سهام، وضعیت سودآوری، تعداد سهام و چند عامل دیگر در دو بازار اول و دوم تقسیم‌بندی می‌کند.
شاخص قیمت کل برای سهام پذیرفته‌شده در هر کدام از این بازارها به‌تفکیک محاسبه می‌شود و از آن به‌عنوان شاخص بازار اول و بازار دوم یاد می‌شود.

۸- همان‌طور که گفته شد سرمایه و بزرگی سهم‌ها در شاخص هم‌وزن اهمیت ندارد و تمام سهم‌ها به یک میزان بر افت یا رشد شاخص مؤثرند. پس وقتی شاخص هم‌وزن منفی است به این معناست که قیمت اکثر سهم‌های فعال در بورس کاهش یافته است؛ اما برعکسِ شاخص هم‌وزن، سرمایه و بزرگی سهم‌ها برای شاخص کل مهم است. در نتیجه وقتی شاخص هم‌وزن منفی و شاخص کل مثبت است به این معناست که هرچند اکثر سهم‌های بازار منفی بوده‌اند؛ اما سهم‌های بزرگ و شاخص‌ساز مثبت بوده‌اند و باعث شده‌اند شاخص کل رشد کند.

در تابلوی شاخص‌های منتخب بورس تهران، زمان انتشار شاخص، مقدار شاخص، میزان تغییرات نسبت به روز قبل و همچنین درصد تغییرات نشان داده می‌شود. در طول روز معاملاتی نیز بیشترین و کمترین میزان شاخص در جدول گزارش‌های بازار بورس تهران نیز مشاهده می‌شود.

در ادامه تکمیل مطالب مقاله جامع شاخص بورس و انواع آن، به‌طور مختصر و کوتاه شاخص‌های قیمت و آزاد شناور را بررسی خواهیم کرد.

شاخص قیمت (وزنی-ارزشی) یا TEDPIX

اگر شاخص قیمت کل بدون درنظرگرفتن سود ناشی از سرمایه‌گذاری سهام‌داران لحاظ شود، شاخص قیمت به دست می‌آید؛ بنابراین شیوه‌ی محاسبه‌ی این شاخص درست مانند شاخص کل است؛ ولی سود سهام در آن در نظر گرفته نشده است. البته واضح است که بزرگی شرکت‌ها در انجام این محاسبه دخیل است؛ پس یک شاخص وزنی محسوب می‌شود.

در تصویر بالا دیده می‌شود که شاخص کل از شاخص قیمت کوچک‌تر است. از طرفی شاخص کل هم‌وزن و شاخص قیمت هم‌وزن نیز از شاخص‌های متناظر خود همیشه کوچک‌تر خواهند بود؛ زیرا صورت کسر در رابطه‌ی ۳ کوچک‌تر شده است.

شاخص آزاد شناور (TEFIX)

سهام شرکت‌های بورسی را دو گروه از خریداران یا فروشندگان، معامله می‌کنند. گروه اول سهام‌داران حقیقی یا افرادی هستند که در بازار سرمایه فعالیت می‌کنند و گروه دوم افراد حقوقی یا شرکت‌هایی هستند که در این بازار معامله انجام می‌دهند. برای مثال ممکن است سهام یک شرکت را شرکت دیگری (فرد حقوقی) خریداری کند.

معمولاً شرکت‌ها یا افراد حقوقی، با سرمایه‌ی فراوانی که دارند، هم از لحاظ ارزشی و هم تعداد، سهام بیشتری نسبت به افراد حقیقی دارند. در نتیجه تأثیر آن‌ها در تغییرات بازار بیشتر خواهد بود. باتوجه‌به این موضوع، به تعداد سهامی که در بازار سرمایه، در اختیار سهام‌داران حقیقی است و مرتباً در بازار خریدوفروش می‌شود، سهام شناور آزاد گفته می‌شود. ارزش میانگین این سهام به‌عنوان شاخص سهام آزاد شناور به کار گرفته می‌شود.

به‌این‌ترتیب هر چه میزان یا درصد سهام شناور آزاد یک شرکت بیشتر باشد، برای سرمایه‌گذاران، جذابیت بیشتری برای شرکت در بازار مالی وجود دارد. باتوجه‌به این موضوع، شاخص آزاد شناور درست مانند شاخص کل محاسبه شده؛ ولی به‌جای تعداد کل سهام در رابطه‌ی ۳، از سهام آزاد شناور استفاده می‌شود.

شاخص کل هم‌وزن

در ادامه مقاله شاخص بورس چیست؟ به بررسی شاخص هم‌وزن می‌پردازیم. شاخص هم‌وزن از سال ۹۳ توسط سایت مدیریت فناوری بورس در دسترس کاربران قرار گرفته است. در محاسبه‌ی شاخص هم‌وزن تمامی شرکت‌ها، چه کوچک و چه بزرگ، وزن یکسانی برای محاسبه‌ی شاخص دارند. افزایش قیمت در هر سهمی به یک میزان بر این شاخص تأثیرگذار است. در واقع این شاخص میانگین بازدهی شرکت‌ها را با ضریب یکسان محاسبه کرده و آن‌ها را در نمودار نشان می‌دهد.

در شاخص هم‌وزن بزرگی سهم‌ها اهمیت ندارد و سرمایه‌ی آن‌ها یکسان در نظر گرفته می‌شود. یعنی تمامی سهم‌های بازار به یک میزان بر رشد یا افت شاخص مؤثرند. به‌عنوان‌مثال اگر یک سهم بزرگ مثل «فولاد» یک‌درصد رشد کند به همان میزان بر شاخص هم‌وزن تأثیر می‌گذارد که یک سهم کوچک بازار مثل «وآوا» یک‌درصد رشد کند.

شیوه‌ی محاسبه‌ی شاخص کل هم‌وزن مشابه شاخص قیمت کل است با این تفاوت که از تعداد سهام شرکت در محاسبه‌ی شاخص استفاده می‌شود. در واقع در این شاخص فارغ از اینکه شرکت‌ها چه اندازه‌ای دارند اثر یکسانی را خواهند داشت؛ درحالی‌که در شاخص قیمت کل تعداد سهام یک شرکت به‌عنوان وزن قیمت‌ها اثر بااهمیتی در محاسبات دارد. با در نظر گرفتن توضیحات فوق مجدداً طی یک مثال به محاسبه‌ی شاخص هم‌وزن می‌پردازیم:

سال ۱۳۶۹:

سهم الف: ۱ هزار ریال
سهم ب: ۳ هزار ریال
سهم پ: ۲ هزار ریال

شاخص هم‌وزن در سال ۱۳۶۹:

((۱ هزار + ۳ هزار + ۲ هزار) / (۱ هزار + ۳ هزار + ۲ هزار)) * ۱۰۰ = ۱۰۰

سال ۱۳۷۰ :

سهم الف: ۲,۰۰۰ ریال
سهم ب: ۲,۷۵۰ ریال
سهم پ: ۲,۵۰۰ ریال

شاخص هم‌وزن در سال ۱۳۷۰ برابر خواهد بود:

((۲ هزار + ۲,۷۵۰ + ۲,۵۰۰) / (۱ هزار + ۳ هزار + ۲ هزار)) * ۱۰۰ = ۱۲۱

همان‌طور که مشاهده می‌کنید، شاخص هم‌وزن رشد چشمگیرتری را نسبت به شاخص کل قیمت در حالت عادی نشان می‌دهد.

برخی از کارشناسان و فعالان بازار سرمایه اعتقاد دارند شاخص کل معیار مناسبی برای ارزیابی شرکت‌های بورسی و نشان‌دهنده‌ی برایند عمومی تغییرات بازار سهام نیست. به‌دلیل اینکه تأثیرگذاری شرکت‌ها با سرمایه‌ی بزرگ‌تر بر شاخص کل بیشتر است. به‌طوری‌که در مواقعی شاهد آن هستیم که اکثر بازار سهام در وضعیت کاهشی قرار دارند؛ اما با افزایش قیمت سهام چند شرکت بزرگ، شاخص کل مثبت می‌شود.

تفسیر شاخص کل قیمت و شاخص کل هم‌وزن

در ادامه مقاله شاخص چیست؟ به تفسیرهای مختلف هم‌زمان شاخص قیمت کل و شاخص هم‌وزن می‌پردازیم:

۱- زمانی که شاخص کل صعودی است؛ اما شاخص هم‌وزن نزولی است به این معناست که اغلبِ سهام بازار کاهش داشته‌اند؛ یعنی بازده بیش از نصف شرکت‌های بازار کاهش یافته است؛ درحالی‌که شاخص کل به‌دلیل رشد چند سهم مهم شاخص‌ساز مثبت شده است.

۲- زمانی که شاخص کل نزولی است و شاخص هم‌وزن صعودی است به این معناست که سهام شاخص‌ساز و بزرگ بازار به دلایل مختلف نزول کرده‌اند و در نتیجه شاخص کل کاهش پیدا کرده است؛ اما عموم سهام بازار افزایش قیمت یافته‌اند و بازده بیش از نصف شرکت‌های بازار رشد کرده است. اگر این حالت طی دو تا چهار روز کاری اتفاق بیفتد به این معنا می‌تواند باشد که سرمایه‌گذاران برای کسب سود بایستی به سمت سهام کوچک و متوسط حرکت کنند.

۳- اگر هر دو شاخص باهم نزول کنند: در این حالت عموم بازار با کاهش قیمت روبه‌رو شده است و اگر این موضوع برای چندین روز متوالی اتفاق بیفتد بستگی به شرایط حاکم بر بازار ممکن است این تفسیر ایجاد شود که بازار به سمت رکود پیش می‌رود.

۴- اگر هر دو شاخص صعود کنند: در این حالت عموم سهام بازار بورس صعودی می‌شوند و رخداد این حالت در طی چند روز می‌تواند حکم به صعودی بودن بازار طی روزها یا هفته‌های آتی را بدهد.

شاخص بازده نقدی

همان‌گونه که از نام این شاخص مشخص است این شاخص از قیمت و بازده نقدی تأثیر می‌پذیرد و در کل نشانگر بازده کل بازار بورس است.

برای پی بردن به این موضوع که سود سرمایه‌گذاری از چه طریقی است می‌توان به دو گزینه‌ی زیر اشاره کرد:

۱- سود نقدی مصوب مجامع
۲- سود ناشی از افزایش قیمت سهم

فرمول محاسبه‌ی آن مشابه شاخص قیمت است با این تفاوت که در مخرج کسر علاوه‌بر قیمت در سال ۱۳۶۹ سود نقدی پرداخت‌شده در آن سال نیز منظور می‌شود.

اگر شاخص قیمت‌ها ۱ درصد رشد کند، یعنی میانگین قیمت‌های هر برگه سهم به‌طور میانگین ۱ درصد رشد کرده است. برای کسانی که می‌خواهند از خرید و فروش سهم در کوتاه‌مدت سود کنند، شاخص قیمت‌ها از شاخص کل مهم‌تر است. شاخص بازده نقدی همان میانگین پرداخت سود نقدی شرکت‌های بورسی به سهام‌داران است؛ بنابراین زمانی که شاخص سود نقدی کاهش یابد، به‌طور میانگین سود کمتری به سهام‌داران تعلق گرفته است.

برای محاسبه‌ی این شاخص فقط از سود مصوب مجامع استفاده می‌شود و از این طریق، بازده ناشی از تمامی سودهای پرداختی توسط شرکت‌های بورسی محاسبه می‌شود. پس وقتی شاخص سود نقدی روبه‌افزایش است، شرکت‌ها به‌طور میانگین سود نقدی بیشتری را در مجامع عادی سالیانه بین سهام‌دارانشان تقسیم می‌کنند.

نکته‌ی مهم آنکه وقتی این شاخص نزول کند به این معناست که در مجامع سود کمتری پرداخت می‌شود و در این حالات نبایستی خیلی به انتظار کسب سود نقدی سنگین باشیم و انتظارات یا استراتژی معاملاتی خود را اصلاح کنیم.

تفاوت عمده‌ی این شاخص با ‌شاخص کل این است که در ‌شاخص کل، فقط قیمت سهام شرکت‌های بورسی در فرمول شاخص محاسبه می‌شود. درصورتی‌که در شاخص قیمت علاوه‌بر قیمت، سود پرداختی سالیانه‌ی شرکت‌ها هم در محاسبه‌ی شاخص لحاظ می‌شود.

در این ‌شاخص نیز مثل ‌شاخص کل، وزن شرکت‌ها در تأثیر آن‌ها بر شاخص قیمت اهمیت دارد، یعنی هرچه شرکت بزرگ‌تر باشد، تأثیر آن بر شاخص قیمت نیز بیشتر است.

شاخص صنعت و شاخص مالی

طبقه‌بندی شرکت‌های بورسی به‌صورت ISIC صورت می‌پذیرد. شرکت‌ها را بر اساس ماهیت فعالیتشان می‌توان تقسیم‌بندی کرد. بر طبق این دسته‌بندی دو دسته شرکت تولیدی و خدماتی وجود دارد.

شرکت‌های حاضر در دسته‌ی اول را در زمره‌ی شاخص صنعت (Industrial Index) و شرکت‌های حاضر در دسته‌ی دوم را در شاخص مالی (Financial Index) تقسیم‌بندی می‌کنند. این نوع شرکت‌ها شامل بانک‌ها، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، بیمه، مشاوره‌ی مالی، شرکت‌های تأمین سرمایه است.

شیوه‌ی محاسبه‌ی هر دو شاخص بر اساس میانگین موزون تغییرات قیمت سهام شرکت‌های فعال در آن شاخص است، در واقع مشابه شاخص کل قیمت محاسبه می‌شوند و تفاوت آن‌ها با شاخص مزبور در تعداد شرکت‌های حاضر در آن صنعت است. لازم است بدانید که بیش از ۶۰ درصد شرکت‌های فعال در بورس را شرکت‌های تولیدی مانند مخابرات، خودروسازی، سیمان، پتروشیمی و سایر شرکت‌های تولیدی تشکیل می‌دهند.

شاخص صنعت، یک سطح عمومی از ارزش سهام شرکت‌های صنعتی را به اطلاع سرمایه‌گذاران و سهام‌داران می‌رساند. البته تمام صنعت‌های زیرمجموعه، شاخص مخصوص به خود را نیز دارند. برای مثال، شاخص صنعت خودرو یا محصولات شیمیایی را می‌توان به‌صورت جداگانه نیز بررسی کرد.

شاخص سهام آزاد شناور

سهام‌داران را می‌توان به دو گروه عمده تقسیم کرد: گروه اول سهام‌داران حقیقی فعال در بازار بورس بدون قصد حفظ سهام در مدیریت شرکت و گروه دوم افراد حقوقی یا شرکت‌هایی که در این بازار به معامله می‌پردازند و در کوتاه‌مدت، قصد واگذاری سهام خود را نداشته و معمولاً می‌خواهند برای اعمال مدیریت خود، آن سهام را حفظ کنند.

معمولاً میزان سرمایه‌ی واردشده به شرکت‌ها از جانب گروه دوم بیشتر است و میزان و تعداد بیشتری از سهام شرکت‌ها به این دسته سهام‌داران تعلق دارد؛ اما گروه اول یا سهام‌داران حقیقی سهام خود را مرتباً خرید و فروش می‌کنند. معمولاً گروه دوم به شرکت‌هایی علاقه‌ی بیشتری نشان می‌دهند که حضور پررنگ‌تری از گروه اول را دارند و شاخص سهام آزاد شناور بیشتری دارند.

حال زمانی که سهام را افراد حقیقی می‌خرند و این سهم قابلیت خرید و فروش داشته باشد و هدف نگه‌داری آن سهم نباشد و قصدی برای مدیریت در شرکت نداشته باشند اصطلاحاً این سهام شناور است. شاخص آزاد شناور یا (Free float)، تغییرات قیمت آن بخش از سهام را می‌سنجد که سهام‌داران حقیقی خرید و فروش می‌کنند و دارندگان آن آماده‌ی عرضه و فروش آن هستند.

این شاخص می‌تواند تصویر مناسبی از شرکت‌های بورسی در اختیار سهام‌داران قرار دهد؛ بنابراین هرچه میزان سهام شناور یک شرکت بیشتر باشد برای سهام‌داران حقیقی جذابیت بیشتری دارد؛ چون قابلیت نقدپذیری بیشتری دارد. شیوه‌ی محاسبه مشابه شاخص کل قیمت است و تفاوت با آن شاخص در تعداد سهامی است که به‌عنوان ضریب قیمت لحاظ می‌شود و فقط درصد سهام شناور آزاد شرکت‌ها در نظر گرفته می‌شود.

این شاخص نمایانگر بازدهی میانگین قیمت و سود سهم‌های شناور آزاد در بازار هستند و هر شرکتی سهام شناور آزاد بیشتری با سرمایه‌ای بزرگ داشته باشد تأثیر بیشتری بر این شاخص خواهد گذاشت.

عموماً برخی از شرکت‌های حقوقی مالکیت اصلی و عمده‌ی شرکت‌های سهامی را بر عهده دارند. زمانی که یک شرکت یا شخص حقوقی یا حقیقی درصد فراوانی از سهام یک شرکت را در اختیار داشته باشد به‌عنوان سهام‌دار اصلی آن شرکت شناخته می‌شود و سهام تحت مالکیت آن‌ها معمولاً جزو سهامی به حساب نمی‌آید که به‌صورت فعال در بازار معامله شود. درصد شناوری یک سهم در سایت بورس اوراق بهادار یا سایت TSETMC نمایش داده می‌شود.

برای مثال در شاخص کل فرض کنید قیمت ۱۰۰ درصد سهام فولاد مبارکه مثلاً ۱۳۰ میلیارد سهم به‌عنوان ضریب قیمت فولاد مبارکه لحاظ می‌شود درحالی‌که در شاخص سهام آزاد شناور فقط ۲۵ درصد سهام این شرکت یعنی ۳۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون سهم آن به‌عنوان ضریب قیمت لحاظ می‌شود.

یکی از نکات تفسیری حائز اهمیت این هست که هرچه درصد شناوری سهام پذیرفته‌شده در بازار بورس بیشتر باشد نتیجتاً تغییرات این شاخص به تغییرات شاخص کل قیمت نزدیک‌تر خواهد بود و هر چه درصد شناوری کمتر باشد به نظر می‌رسد که نتیجه‌ی حاصل از شاخص سهام شناور آزاد به عملکرد واقعی فعالان بازار باشد.

شاخص ۵۰ شرکت برتر

سازمان بورس اوراق بهادار در بازه‌ی زمانی سه‌ماهه یک فهرست از پنجاه شرکتی ارائه می‌دهد که درجه‌ی نقدپذیری بیشتری دارند. این شرکت‌ها در طول روز، به تعداد قابل‌توجهی خرید و فروش می‌شوند و سهام‌داران به‌راحتی می‌توانند سهام این شرکت‌های بورسی را خریدوفروش کنند.

درواقع شاخص پنجاه شرکت برتر، میانگین وزنی این پنجاه شرکت را نشان می‌دهد؛ بنابراین شیوه‌ی محاسبه‌ی این شاخص مشابه شاخص کل قیمت است با این تفاوت که تعداد شرکت‌های لحاظ‌شده در این شاخص فقط پنجاه شرکت است درحالی‌که در شاخص کل بیش از چندصد شرکت لحاظ می‌شوند.

شاخص آزاد شناور این شرکت‌ها زیاد است و روزانه تعداد بسیار زیادی از سهام آن‌ها میان سهام‌داران معامله می‌شوند. سهام این شرکت‌ها همواره خریدار دارند و هر زمان که بخواهید احتمالا می‌توانید سرمایه‌ی خود را به‌ازای بهترین قیمت از آن سهم خارج کنید.

شاخص ۳۰ شرکت بزرگ‌تر

برای سنجش بزرگی یک شرکت در بازار بورس ارزش روز سهام شرکت محاسبه می‌شود برای محاسبه‌ی بزرگی از رابطه‌ی زیر استفاده می‌شود:

قیمت پایانی سهام × تعداد کل سهام شرکت = ارزش روز یک شرکت

شرکت‌های دخیل در این شاخص شامل ۳۰ شرکتی می‌شود که در صدر شرکت‌های بزرگ بورسی بر اساس اندازه‌ی شرکت‌ها و ارزش روز بازار سهم قرار بگیرند و این شاخص میانگین وزنی تغییرات قیمت سهام این ۳۰ شرکت را برآورد می‌کند و شیوه‌ی محاسبه‌ی آن مشابه شاخص کل قیمت است.

این شاخص میانگین تغییرات قیمت سهام ۳۰ شرکت بزرگ بورس را نشان می‌دهد. اگرچه این شرکت‌های بورسی کمتر از ۱۰ درصد تعداد شرکت‌های بورسی را تشکیل می‌دهند؛ اما بیش از ۷۰ درصد ارزش بورس تهران را به خود اختصاص داده‌اند و تغییرات قیمت آن‌ها می‌تواند اثر بزرگی بر شاخص کل و بورس داشته باشد.

این شاخص هر سه ماه یک‌بار به‌روزرسانی می‌شود. به‌این‌ترتیب، به‌راحتی می‌توان تأثیر چشمگیر آن‌ها بر تغییر شاخص کل و شاخص قیمت را درک کرد. یکی از راه‌های تغییر شاخص در روزهایی که بازار مسیر مشخصی ندارد و دچار رکود شده است، انجام مجموعه‌ای از معاملات بلوکی در سهام سی شرکت بزرگ بازار بورس است.

شاخص بازار اول و دوم

شرکت‌های عضو بورس اوراق بهادار تهران به دو گروه عمده تقسیم می‌شوند. این گروه‌ها هر یک بازار سهام خاصی را تشکیل می‌دهند. این تفکیک در بازار نمایانگر بازار شرکت‌های بزرگ و بازار شرکت‌های کوچک است.

منظور از بازار اول بورس شرکت‌هایی هستند که از نظر سوددهی و درصد سهام شناور آزاد و میزان سرمایه، تعداد سهام‌داران، وضعیت سودآوری، و سایر شرایط وضعیت بهتری دارند؛ اما شرکت‌هایی که از این نظر نسبت به بازار اول شرایط ضعیف‌تری دارند در بازار دوم قرار دارند.

شاخص بازار اول بیانگر سطح عمومی قیمت سهام شرکت‌هایی است که در بازار اول بورس پذیرش شده‌اند. همچنین شاخص بازار دوم بیانگر سطح عمومی قیمت سهام شرکت‌هایی است که در بازار دوم بورس پذیرش شده‌اند. دراین‌بین اگر شاخص کل برای بازار اول محاسبه شود، شاخص بازار اول و درصورتی‌که شاخص در بازار دوم محاسبه شود شاخص کل شرکت‌های عضو در این بازار به دست می‌آید. اگر شاخص کل بازار دوم سرعت افزایش بیشتری داشته باشد، نشان می‌دهد که رشد در بازار دوم به نسبت بازار اول بهتر است و بازده سرمایه‌گذاری در شرکت‌های کوچک، جذابیت بیشتری دارد.

البته باید این نکته را هم یادآور شد که شرکت‌هایی که در بازار اول حضور دارند نیز به دو دسته‌ی تابلوی اصلی و فرعی تقسیم‌بندی می‌شوند. برای هر یک از این دسته‌بندی‌ها یک شاخص وجود دارد که میانگین تغییرات قیمت سهام شرکت‌هایی را نشان می‌دهد که در هر گروه حضور دارند.

شاخص واسطه‌گری‌های مالی

قیمت و ارزش سهام شرکت‌های فعال در زمینه‌ی واسطه‌گری مالی؛ مانند هلدینگ‌ها، سرمایه‌گذاری‌ها و لیزینگ‌ها به‌صورت جداگانه بررسی می‌شود و به‌عنوان «شاخص واسطه‌گری‌های مالی» شناخته می‌شود.

سرمایه‌گذاری بر اساس شاخص بورس

یکی از روش‌های سرمایه‌گذاری در بورس، روش سرمایه گذاری براساس شاخص است. در ابتدا راه نیاز به تعدادی سهام دارید که به سبد خود اضافه کنید، اما اگر سرمایه لازم را نداشتید میتوانید از صندوق‌های سرمایه‌گذاری کمک بگیرید.

در این روش سرمایه‌گذار تنها به تغییرات شاخص توجه می‌کند، یعنی هر روز تمامی شاخص‌ها را بررسی کرده و صندوق قابل معامله یا سهام مرتبط با آن شاخص را به سبد خود اضافه می‌کند، در این روش اگر شاخص بورس صعودی شود، سبد سهامدار نیز بالا میرود. اما اگر شاخص نزولی باشد، ارزش سبد نیز کم می‌شود.

دومین راه سرمایه‌گذاری با استفاده از شاخص بورس، سرمایه‌گذاری خرسی یا معکوس است. در این روش پس از خریداری تعدای سهام یا صندوق، در جهت عکس نوسان‌های شاخص را به سبد سرمایه‌گذاری اعمال می‌کنند. در این روش اگر قیمت سهم زیاد شود، سهامدار ضرر کرده و اگر قیمت کاهش پیدا کند سهامدار سود خواهد کرد.

سؤالات متداول درباره شاخص بورس و انواع آن

مفهوم شاخص بورس چیست؟

شاخص‌های بورس معیارهای مهمی هستند که با بررسی و تحلیل آن‌ها، می‌توان وضعیت گذشته و حال بورس را ارزیابی کرد.

شاخص کل TEDPIX چیست؟

در بورس تهران ‌شاخص بازدهی یا همان شاخص قیمت و بازده نقدی با نام TEDPIX شناخته می‌شود. این ‌شاخص همان شاخصی است که همیشه در اخبار و رسانه‌ها از آن به‌عنوان ‌شاخص بورس تهران یاد می‌شود.

شاخص کل هم‌وزن به چه معناست؟

در شاخص کل هم‌وزن، شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس با وزنی برابر در محاسبه‌ی ‌شاخص کل سهیم هستند؛ بنابراین نوسانات مثبت و منفی شرکت‌های کوچک، به اندازه‌ی نوسانات مثبت و منفی شرکت‌های بزرگ در این ‌شاخص تأثیرگذار است.

سهام شناور آزاد چیست؟

سهام شناور آزاد به بخشی از سهام یک شرکت گفته می‌شود که دارندگان آن آماده‌ی عرضه و فروش آن هستند. به‌عبارت‌دیگر، انتظار می‌رود این بخش از سهام شرکت در آینده‌ای نزدیک معامله شود.

جمع‌بندی

باتوجه‌به آنچه در تعریف شاخص آورده شد شاخص نشان از قیمت و بازده است و کاهش یا افزایش در عدد شاخص نشان از صعود یا نزول در قیمت تمامی شرکت‌ها نیست. برای مثال ممکن است تعدادی شاخص در روز با افزایش قیمت همراه باشند؛ اما هم‌زمان تعداد زیادی شرکت با کاهش قیمت روبه‌رو شوند. نزول قیمت در شرکت‌هایی با حجم یا تعداد بیشتر موجب منفی‌شدن شاخص‌ها می‌شود.

در این مطلب به شاخص بورس و کاربردش در بازار سرمایه و همچنین انواع مختلف این شاخص و تشریح مهم‌ترین شاخص‌های محاسبه‌شده در سازمان بورس پرداختیم. نکته‌ی مهم و حیاتی درباره‌ی شاخص این است که با استفاده از تحلیل شاخص‌ها صرفاً می‌توان یک دیدگاه کلی از وضعیت جاری بازار کسب کرد و اینکه برای ارزیابی تغییر وضعیت در بازار (برای مثال از رکود به رونق) باید رفتار شاخص را طی چند روز یا چند هفته بررسی کرد تا بتوان به نتیجه‌ی مطمئن‌تری دست یافت.

اکنون شما به‌عنوان یک فرد فعال در بازار بورس می‌دانید که شاخص بورس چیست و با انواع و کاربردهای آن آشنا شده‌اید. در واقع کاربرد شاخص بورس، در استفاده از آن به‌منظور ارزیابی و قیاس چند متغیر و پدیده است. با بررسی و مقایسه‌ی انواع شاخص بورس می‌توان تا حدودی فهمید که آینده‌ی بازار چگونه خواهد بود.

لازم به ذکر است که آنچه در این میان اهمیت دارد، منفی یا مثبت‌بودن شاخص‌ها نیست؛ بلکه میزان و نحوه‌ی تغییرات است که اهمیت دارد. به‌عنوان‌مثال، ممکن است شاخص کل مثبت باشد؛ اما رقم آن نسبت به ماه‌های گذشته کاهش پیدا کرده باشد.

همچنین ممکن است شاخص کل به‌دلیل کاهش ارزش سهام چند شرکت کاهش پیدا کند؛ اما شاخص صنعت با افزایش همراه بوده و سرمایه‌ی شما در منطقه‌ی امن قرار گرفته باشد؛ بنابراین بررسی رفتار شاخص‌های مختلف و مقایسه‌ی آن‌ها با یکدیگر می‌تواند به اتخاذ تصمیم بهتر کمک کند.

منبع: کلینیک اقتصاد

پایان/