دیالوگی در سریال مختار وجود دارد به این مضمون که " حکایت حوادث سیاسی در عراق عرب همانند بوته زار داغ و خشکی است که به سرعت شعله ور شده و مثل برق و باد خاکستر می شود" تحولات امروز عراق هم نشان می دهد، هیچ برآورد دقیقی از تحولات عراق و آینده سیاسی، امنیتی این کشور وجود ندارد. و این کشور واقعا مصداق همان بوته زاری خشک و داغ می ماند که به راحتی آتش می گیرد. به سرعت شعله ور می شود و خیلی سریع تر از آنچه که تصور می کنیم به خاکستر تبدیل می شود."

مطالعات تاریخی نشان می دهد که این مساله و این درد، مال دیروز و امروز نیست. بلکه ریشه در اعماق تاریخ پر فراز و نشیب این کشور دارد. و فقط کافی است با کمی حوصله و به دور از تعصبات تاریخی و مذهبی و سیاسی، این کشور را مطالعه کنیم.

عراقی که عرصه را بر امام معصوم شیعیان حضرت علی (ع) تنگ، او را خانه نشین و سپس توسط گروهکی جاهل و تنگ نظر و متعصب خشکه مذهب فرق سرش را شکافتند و تنها چند سال بعد از آن، در خیانتی آشکار، بر دعوت خود از فرزند مظلوم و معصومش عدول کرده و با خنجرهای تیز و دشنه های داغ، حادثه تلخ و غم آنگیز عاشورا را رقم زده و لکه ننگی را در تاریخ از خود به جای گذاشتند.

اما عراق امروزی اقتضائات خاص خود را دارد و این کشور بنابر دلایل متعدد داخلی و خارجی به همین راحتی روزگار خوشی را نخواهد دید و تصور اتحادی خوش و روزگاری آرام تصور غلطی است برای این سرزمین پرماجرا.

آنچه اخیرا در این کشور هم شاهدش بودیم، ادامه همان شرایط دشواری است که تار و پود عراق را احاطه کرده است. در حوادث تلخ چند روز اخیر، اگر چه همچنان رد پای بیگانگان بطور خزنده ای دیده می شود، اما ساده انگاری است که بپذیریم که این یک اتفاق ساده بوده و جناب مقتدا صدر برای همیشه از صحنه سیاسی عراق کنار رفته باشد! که هرگز چنین نبوده و ایشان اهداف مهمتر و بلندمدت تری را در سر می پرواند که در ادامه بدان خواهم پرداخت.

اما قبل از هر چیز باید گفت که یکی از مهمترین موضوعات در عراق این است که این کشور از زمان نو تحول خواهی ژئوپلیتیکی، در دوره نو تجددخواهی هرگز نتوانسته به مرحله ای از ثبات سیاسی و اجتماعی ولو در حد خیلی معمولی برسد.

به همین دلیل است که این کشور جولانگاه کشمکش ها و تعارضاتی اعم از داخلی و خارجی است که هرگز به این کشور اجازه ثبات نمی دهد. در کنار مسائل مختلف، به نظر دلایل زیر کمی مهمتر از دیگر موارد باشد.

اول از همه باید گفت که روند سیاسی این کشور تنها از یک بحران تازه متولد شده رنج نمی‌برد بلکه این مساله برآمده از اشتباهات صورت گرفته در آغاز تجربه دموکراتیک عراق است.»
در حالی که در عراق بنای سیاست بر مواردی همچون اصل طایفه‌گرایی، اقوام و عشیره گرایی پایبند بوده و قدرت را بر اساس آن تقسیم می‌کنند و بسیاری از گروههای ذی نفوذ نمی‌خواهند از این سازوکار دست بردارند. لذا جریان روشنفکر و تکنوکرات و برخی از گروه‌های ملی بیهوده تلاش کردند تا از کنار این اصول بگذرند، که همین هم باعث شکست مکرر آنان در انتخابات های مختلف و حتی تدوین قانون اساسی مدرن در عراق شد و نه تنها تغییری اساس ایجاد نکردند، بلکه اکثر این جریانات به حاشیه رفتند. لذا بخشی از تاکتیک کناره گیری صدر از فعالیت های سیاسی متاثر از همین موضوع می باشد.

مساله دوم بر میگردد به ماهیت ساختاری حزب مقتدا صدر و استخوان بندی ارکان شکل دهنده این جریان سیاسی. واقعیت امر اینست که عمده طرفداران صدر جریانی تحول خواه، تکنوکرات و بخش جوان آن اساسا از جریانی کاملا متفاوت و افکار غیردینی و غیرمذهبی برخوردارند که خود را پیرو اندیشه لیبرالیسم می دانند و این طیف مقتدا صدر را بخاطر افکار نزدیک به دیدگاههای لیبرالی اش می پسندند و به همین دلیل نمی خواهند او کنار برود.

مساله مهمتر دیگر که باید بیشتر مورد توجه ایران باشد این است که، بخشی از جریانات سیاسی و مذهبی و حتی روشنفکران عراق درصدد احیای هویت عربی خود در حوزه ژئوپلیتیکی جهان عرب بوده و نزدیکی ابن کشور به عربستان و حضور فعال در نشست اخیر ریاض که با حضور جو بایدن رئیس جمهور آمریکا برگزار شد و نادیده گرفتن بخش آشکار مخالفت با اسرائیل در همسویی با کشورهای عرب منطقه، دقیقا در همین راستا صورت می گیرد.

مقتدا صدر و جریان وی هم بخشی از همین واقعیت پنهان عربی بودند که الان خود را به عنوان یک قطب قدرت کارساز و تعیین کننده معرفی می کند.

مقتدا صدر در حال حاضر صرفا یک نفر با چهره سیاسی مشخص نیست، بلکه جریانی قدرتمند و جسور در داخل عراق و جریانی ماجراجو در خارج عراق پیشتیبان وی هستند.

به جرات می توان گفت که او یعنی آقای صدر به دنبال اهدافی بالاتر از اهداف سیاسی در عراق و جهان شیعه است حتی با افرادی همچون سید حسن نصرالله هم بر سر مسائلی کلان رقابت دارد. که به نظر یکی از اهداف بلند پروازنه وی رسیدن به مرجعیت شیعیان در عراق و شیعیان عرب می باشد.

مساله بعدی این است که ترکیه سالهاست که به بهانه مبارزه با جدایی طلبان کرد، خاک عراق را اشغال کرده و مدام عملیات نظامی انجام می دهد و آمریکا و متحدان غربی اش بسیاری از مردم عراق را کشته اند، ولی گروههای معلوم الحال چشم بر همه این‌ تجاوزات بسته‌اند و مرتب‌ ایران را متهم می کنند.در حالی که ایران خیرخواه ترین کشور نسبت به سرنوشت عراق است.

مساله اساسی تر دیگری که اجازه سامان دادن به عراق متحد و امن را نمی دهد، فساد سیستمی گسترده و ریشه دوانده در این کشور است که از زمان تحریم های شدید بین المللی و تضعیف حاکمیت حزب بعث به سرکردگی صدام حسین آرام آرام در بدنه حاکمیت و کلیه دوایر دولتی و حکومتی شکل گرفت و در اواخر دوران رژیم حزب بعث به اوج خود رسید، به گونه ای که در عراق امروزی هیچ کاری بدون رشوه، زد و بند و روابط غیرمتعارف پیش نمی رود. این مساله را می توان در انبوه سلاح های جنگی که در بین مردم بویژه جوانان عراقی وجود دارد به خوبی حس کرد.

در مجموع باید گفت که عراق در روند نوپای سیاسی این کشور، تنها از یک بحران تازه متولد شده رنج نمی‌برد بلکه این مساله برآمده از اشتباهات صورت گرفته در آغاز تجربه دموکراتیک عراق بعد از فروپاشی و اشغال است که به این سادگی دست از سر این کشور بر نمیدارد.»

عراقی که روزانه میلیون ها بشکه نفت می فروشد و یکی از ثروتمندترین مکان جغرافیای جهان، در فقری چند منظوره دست و پا می زند. اما به جای تفکر بر وحدت سرزمینی، در اقیانوسی از حواشی گرفتار شده اند.

پایان/