به گزارش تحریریه، با ورود به عصر تکنولوژی و فناوری، زندگی بشر وارد دنیایی جدید و متفاوت شده است. خانواده هایی که طی دهه های پیش، شبکه های ماهواره ای را به عنوان ابزار سرگرمی، انتقال پیام و اطلاعات مورد استفاده قرار می دادند اینک به جهان دیگری کوچ کرده اند؛ جهانی نوظهور که برایند گسترش اینترنت و رسانه های ارتباطی جدید است. گسترش و کاربرد فضای مجازی و شبکه های اجتماعی در زندگی بشر امروزی بسترساز آن شده تا بسیاری از پژوهشگران و کارشناسان این حوزه، دوره کنونی را «عصر مجازی» لقب دهند.

نظرسنجی موسسه «Defy Media» حکایت از آن دارد که پس از فراوانی دسترسی به اینترنت و فضای مجازی، میزان اقبال جوامع به شبکه های مجازی به شدت افزایش داشته است. نکته مهم آنکه هر چه سن افراد کمتر باشد اقبال به سوی رسانه های اجتماعی و گریز از شبکه های تلویزیونی بیشتر می شود. طبق این نظر سنجی ۶۷ درصد افراد جوان با سن ۱۳ تا ۲۴ سال اعلام کردند میزان زمانی را که برای تماشا و حضور در اینترنت و فضای مجازی صرف می کنند ۲.۵ برابر نشستن پای تلویزیون و شبکه های ماهواره ای است.

جالب اینجاست طبق این نظرسنجی در حالی که تنها ۲۴ درصد از شرکت کنندگان اظهار داشتند از برنامه های تلویزیون لذت می برند و به آن علاقه دارند اما بیشتر از ۶۰ درصد افراد تاکید کردند بدون شبکه های مجازی زندگی آن ها سخت می شود و راضی به از دست دادن آن نیستند.

این افراد تاکید دارند حتی فیلم ها و سریال های مورد علاقه خود را به جای تلویزیون از طریق شبکه های مجازی دنبال و تماشا می کنند. 

  
شبکه های ماهواره ای؛ انواع و آثار زیانبار آن 
هر چند امروز نیز ماهواره از زندگی مردم جهان به طور کامل رخت برنبسته است اما نقش کمرنگ آن آشکارا مشاهده می شود. ماهواره ابزاری است حاصل تکنولوژی بشر که می تواند به راحتی انتقال پیام را در قالب برنامه های رادیویی و به ویژه تلویزیونی در سراسر جهان برای مخاطبان میسر سازد. برنامه های ماهواره ای اغلب یک سویه بوده و در صدد القای فرهنگ و پیام کشور سازنده به مردم دیگر کشورها است از این رو دغدغه و نگرانی هایی را برای دولت های مصرف کننده به همراه دارد. ضمن این که محتوای برنامه های ماهواره ای ممکن است با فرهنگ و ایدئولوژی کشور هدف همخوانی نداشته باشد.

بنابراین بسیاری از کشورهای بزرگ و صاحب فرهنگ و تمدن نسبت به گسترش برنامه های ماهواره ای در کشورهای خود نگران هستند البته هرچند بخشی از نگرانی آنها شکل و ماهیت سیاسی دارد. بیشتر کشورهای جهان، گسترش ماهواره را موازی با جریان تفکر جهانی سازی فرهنگی خطری برای نابودی فرهنگ جامعه خود و سوق پیدا کردن جامعه به سوی الگوی زندگی آمریکایی می دانند.

در مجموع شبکه های ماهواره ای را عموما به لحاظ محتوایی به چهار دسته اصلی می توان تقسیم کرد؛ بخش عمده این شبکه ها، مربوط به کانال های دولتی و یا کانال های مرجع کشورهایی هستند که برای جذب مخاطب بیشتر و یا دسترسی راحت تر مخاطبان خود، سیستم پخش ماهواره ای را برمی گزینند و از این طریق، نه تنها دیگر مردم جهان می توانند با برنامه های آنها با مردم، فرهنگ و سرزمینشان آشنا شوند، بلکه مخاطبین داخلی و هم زبانان خارج از کشور نیز می توانند برنامه ها را با کیفیت مطلوبتری دریافت دارند.

دسته دوم، شبکه هایی هستند که تنها با هدف تجاری راه اندازی می شوند و کالای تجاری مورد نظر، می تواند یک جنس (شبکه های مارکتینگ) و یا حتی تجارت جنسی باشد (شبکه های پورنو)! تعداد این شبکه ها بسیار قابل توجه هستند؛ افزون بر اینکه بسیاری از شبکه های فیلم و سریال، مد و لباس، و شو و... از آنجا که این موضوعات را وسیله ای برای به دست آوردن آگهی های تجاری و درآمدزایی می دانند، در این طبقه بندی قرار می گیرند.

دسته سوم از شبکه های ماهواره ای،مربوط به کانال های تخصصی با موضوعات ویژه همچون مستندهای علمی، ورزش و موسیقی، تبلیغات دینی و مذهبی، هنر و همین طور فیلم و سریال و البته پورنو است که شمار بسیاری از آنها، کارتی بوده و دسترسی به بیشتر آنها تنها با کارت های اعتباری خاص صورت می گیرد که در غیر این صورت، دیدن آنها عموما با مشکلاتی همراه است.

دسته چهارم هم به شبکه های سیاسی و اپوزیسیون ارتباط می یابد که با هدف تحت تأثیر قرار دادن مخاطبان کشور مورد هدف در ابعاد سیاسی اجتماعی و مذهبی به فعالیت می پردازند و عمدتا از طریق بنگاه های خاصی مورد حمایت قرار می گیرند.

در مجموع از آنجا که شبکه های ماهواره ای معمولا یکسویه با هدف انتقال پیام به مخاطب طراحی شده اند، همواره تهدیدات آن به مراتب بیش از فرصت های آن است؛ تهدیداتی چون دیکته کردن الگوها و هنجارهای تهاجمی توسط رسانه های غربی، تخریب هویت ملی کشورهای هدف، تهی شدن زبان و ادبیات ملی از زیبایی های خاص خود، تغییر گفتمان ملی توسط بیگانه، جذاب جلوه دادن تفریحات ناسالم برای جوانان، ترویج مُد گرایی و ارائه مدهای آرایشی و پوششی نا بهنجار، افزایش مصرف گرایی، بلوغ زودرس و دسترسی سریع به اطلاعات جنسی، القای شکاف میان مردم و حاکمیت، ارائه اخبار و اطلاعات ناروا و تحریف اخبار و شایعه پراکنی. باوجود درآمدزایی و حمایت هایی که از ماهواره و شبکه های ماهواره ای می شود و هنوز نیز آنها مخاطبان خود را دارند اما در سال های اخیر شاهد گذار از ماهواره به شبکه های مجازی هستیم.

فضای مجازی؛ فرصت ها و تهدیدها
امروزه مردم کره خاکی بیش از آن که به تماشای برنامه های ماهواره ای، تلویزیونی، شنیدن رادیو، خواندن کتاب، مکالمه تلفنی و غیره سرگرم باشند با اینترنت محاصره شده اند و به قول معروف «سرشان همیشه در گوشی است». از این روز شبکه های اجتماعی مجازی به مثابه بخش اجتناب ناپذیر جوامع معاصر، ابعاد و سطوح مختلف نظام اجتماعی را تحت تأثیر خود قرار داده تا کارشناسان دوره کنونی را «عصر مجازی» لقب دهند.  

در حال حاضر شبکه‌های اجتماعی اینترنتی به طور گسترده با نام های مختلف در حال گسترش هستند که در این میان مهمترین آنها (البته در جامعه ایرانی) عبارتند از: فیس بوک، توئیتر، اینستاگرام، تلگرام، واتساپ، لینکدین، گوگل پلاس و غیره. در پیوند با اینکه شبکه های اجتماعی چه ویژگی هایی دارند، باید به چند مورد اصلی اشاره کرد که عبارتند از: دسترسی و وسعت، فرا زمان و فرامکان بودن، کم هزینه بودن، چند رسانه ای بودن، جمع گرایی و شبکه سازی انسانی، تعامل گرایی، بهره گیری بدون نیاز به مهارت و تخصص، ارتباط فوری، پیوستگی و مداومت.

افزون بر موارد ذکر شده، بهره گیری از فضای مجازی و شبکه های اجتماعی مزیت هایی را نیز به همراه دارد؛ مزیت ها و فرصت هایی چون ارتباط جهانی و امکان عبور از مرزهای جغرافیایی (با هدف یافتن شغل، عرضه و تقاضای خدمات و کالا و...)، اشتراک علایق و امکان بیان ایده ها به صورت آزادانه، افزایش سرعت در فرایند آموزش، سرعت بالای انتشار اخبار و غیره.

در کنار این فرصت ها اما استفاده از فضای مجازی و شبکه های اجتماعی تهدیداتی را نیز متوجه کاربران می کند که برخی از آنها عبارتند از: القای فرهنگ کشورهای توسعه یافته و سازنده شبکه های اجتماعی، جهانی سازی از طریق تبلیغ و القای فرهنگ غربی، بحران هویت در جامعه به ویژه در بین نواجوانان و جوانان، ایجاد آشفتگی در خانواده ها، کمرنگ شدن نقش نظارتی خانواده ها، افزایش هنجار شکنی در جامعه، تعارض ارزش ها و باورهای اجتماعی، اختلال در شکل گیری شخصیت، به خطر افتادن حریم شخصی، گسترش ارتباطات نامتعارف و سوء استفاده های جنسی.

از دیگر تهدیدات می توان به رواج «فردگرایی» و کاهش روحیه‌ی مسئولیت‌پذیری، در معرض خطر قرار گرفتن روابط چهره به چهره و تقویت جمع‌گریزی حقیقی، کم‌رنگ شدن ارزش‌های مترقی، جعل هویت و کلاه برداری، رواج سطحی‌نگری فکری، مزاحمت ها و جرایم سایبری، ترویج روحیه ثروت اندوزی زندگی اشرافی، اتلاف زمان، ترویج تبرج و تن آرایی، کاهش کارآمدی افراد، گسترش اباحه‌گری، به خطر افتادن حقوق مادی و معنوی مولفان از جمله کپی رایت، افسردگی و انزواو … اشاره کرد.

در مجموع طی دو دهه اخیر، شاهد کوچ تدریجی مردم از شبکه های ماهواره ای و تلویزیونی به اینترنت و جهان مجازی هستیم و اکنون همچون گذشته شبکه های ماهواره ای منبع اطلاعات و خبر جامعه نیستند. به موازات توسعه روزافزون شبکه ارتباطات و فرصت های بهره گیری از  فضای مجازی، این روند با تهدیدات مخرب و زیانباری نیز همراه است؛ تهدیداتی که علاوه بر آن چه پیشتر اشاره شد، «اعتیاد مجازی» را نیز باید به آن فهرست بلندبالای چالش ها اضافه کرد. این اعتیاد بیشتر بین نواجوانان و جوانان شایع است که نه تنها در مسائلی چون ناتوانی در برقراری روابط سالم اجتماعی، مشکلات روانشناختی از قبیل افسردگی و اضطراب، گمنامی، کم تحرکی و نداشتن فعالیت های بدنی و مسائلی از این دست ریشه دارد بلکه پس از مدتی به تشدید این ناهنجاری ها منجر می شود.

پایان/