به گزارش تحریریه، «برایان وانگ» استادیار فلسفه و همکار مرکز چین معاصر و جهان در تحلیل برای تارنمای خبری تحلیلی «chinausfocus» نوشت، شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین و نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، اخیراً در حاشیه نشست بریکس در کازان برای نخستین بار در پنج سال گذشته، با یکدیگر ملاقات کردند. هر دو رهبر متعهد شدند که مقاماتشان را به اقدامات بیشتر برای تثبیت عناصر روابط دوجانبه هدایت کنند. این ملاقات دو روز پس از آن بود که دهلی اعلام کرد به توافقی با پکن برای رفع تنش‌ها و درگیری‌های جاری در هیمالیا دست یافته است.

یک ماه پیش از این دیدار مهم، سابرامانیام جایشانکار، وزیر امور خارجه هند، در پاسخ به سؤالی درباره عضویت هند در هر دو اتحاد چهارگانه تحت رهبری ایالات متحده و بریکس همسو با چین و روسیه، اظهار داشت که هند می‌تواند «آدامس بجود و هم‌زمان راه برود.»

این موضع‌گیری به دنبال موجی از ملاقات‌ها و دیدارهای سطح بالای مقامات چینی و هندی در طول سال ۲۰۲۴ صورت گرفت؛ چرا که هم پکن و هم دهلی تلاش داشتند پایه‌ای برای بازسازی روابط عمیقاً آسیب‌دیده بین این دو کشور ایجاد کنند. برخی بر این باورند که این ملاقات‌ها نخستین تلاش جدی دو جانبه برای تثبیت تعاملات پس از درگیری بزرگ در دره گالوان در ژوئن ۲۰۲۰ است، که روابط دوجانبه دو کشور را به شدت تیره کرد.

رقابت بین‌المللی و همکاری‌های بلوکی

برای درک جایگاه کنونی روابط دوجانبه، نگاهی به تحولات دو سال اخیر ضروری است. از ژوئن ۲۰۲۰ تا تابستان ۲۰۲۴، روابط چین و هند بیشتر با ترکیبی از دو نیروی به ظاهر متضاد – یعنی رقابت اقتصادی و تکنولوژیکی بین‌دولتی و همکاری استراتژیک درون‌بلوک – شناخته می‌شود.

در رقابت بین‌دولتی، هرچند درگیری‌های نظامی در امتداد خط کنترل مورد اختلاف ادامه داشته، اما بخش عمده‌ای از تنش‌ها در حوزه‌های دیگر بروز کرده است. به‌عنوان مثال، در واکنش به درگیری مرزی ۲۰۲۰، هند ۵۹ اپلیکیشن چینی، از جمله تیک‌تاک را به بهانه تهدید امنیت ملی مسدود کرد. در چهار سال بعد، بیش از ۳۰۰ اپلیکیشن چینی ممنوع شدند – که این اقدام هم بیانگر نگرانی‌های امنیتی و هم تمایل هند برای تقویت شرکت‌های داخلی جهت رقابت با شرکت‌های تکنولوژیک چینی است.

از سوی دیگر، پکن نیز لحن انتقادی خود را نسبت به دولت دهلی تشدید کرده و در سال ۲۰۲۳ دو کشور به اخراج متقابل خبرنگاران روی آوردند. دهلی از تلاش‌های غرب برای کاهش وابستگی به چین بهره‌برداری کرده و تولیدکنندگان و شرکت‌های فناوری بخش‌هایی از زنجیره تأمین خود را به هند منتقل کرده‌اند. از سوی دیگر، چین ملی‌گرایی اقتصادی هند را تهدیدی جدی برای منافع خود می‌داند.

با این حال، چنین رقابتی مانع از آن نشده که چین و هند در قالب بلوک‌های منطقه‌ای (مانند بریکس و سازمان همکاری شانگهای) به یکدیگر نزدیک شوند. جنگ روسیه و اوکراین نیز باعث نزدیکی بیشتر این دو کشور به روسیه، به ویژه در حوزه انرژی شده است؛ به طوری که هند در ژوئیه امسال از چین به عنوان بزرگترین خریدار نفت روسیه پیشی گرفت.

علاوه بر این، هر دو کشور از خطری که از جانب یک نظم بین‌المللی تحمیل‌شده توسط غرب – که قادر است تحریم‌های گسترده‌ای علیه کشورها اعمال کند – آگاه هستند. به همین دلیل، هیچ‌یک از پکن و دهلی تمایلی به مقابله مستقیم با واشنگتن ندارند، اما هر دو مایل به حفظ و تقویت خودمختاری استراتژیک هستند. بریکس – با توجه به گسترش اخیر اعضا به شمال آفریقا و خاورمیانه – بستر مناسبی برای پیگیری این هدف است.

«در نهایت همه چیز به اقتصاد بازمی‌گردد!»

پس چه چیزی در ماه‌های اخیر تغییر کرده که اکنون باعث شده نیروی دوم، یعنی تلاش برای کاهش تنش‌ها و حرکت به سوی روابط دوجانبه مثبت، اهمیت بیشتری پیدا کند؟ پاسخ در وضعیت اقتصادی هر دو کشور نهفته است.

بیکاری در هند به ویژه در میان جوانان تحصیل‌کرده، بحران خاموشی ایجاد کرده است. بسیاری از جوانان بیکار تحصیل‌کرده هستند – نرخی که از سال ۲۰۰۰ دو برابر شده است. این مشکلات اقتصادی، در انتخابات اخیر باعث عملکرد ضعیف حزب حاکم بهاراتیا جاناتا (BJP) شد. مودی ممکن است برای بهبود عملکرد اقتصادی هند به دنبال استفاده از فناوری‌های چینی و سرمایه‌گذاری‌های مشترک بین شرکت‌های چینی و هندی باشد.

از سوی دیگر، پکن نیز با بسته‌های حمایتی اخیر، بر دستیابی به هدف رشد ۵ درصدی تمرکز کرده است. گرچه پاسخ به احساسات ملی‌گرایانه همچنان مهم است، اما نگرانی فوری‌تر، بازگرداندن اعتماد سرمایه‌گذاران و تقویت بخش خصوصی است. این تلاش‌ها نیاز به عمل‌گرایی و تمایل به کاهش تنش‌ها، از جمله در روابط با ایالات متحده و همسایگان، دارد.

عملکرد نه چندان مطلوب هر دو اقتصاد باعث شده تا رهبران آن‌ها رشد اقتصادی داخلی را بر اختلافات ارضی اولویت دهند. ادامه این وضعیت به عواملی همچون رئیس‌جمهور آینده آمریکا و وضعیت صادرات چین، جنگ‌های غزه و اوکراین و اعتماد رهبران به مسیر اقتصادی خودشان بستگی دارد. «بادهای تغییر به شدت می‌وزند»، همان‌طور که باب دیلن می‌گوید – اما ممکن است در جهت دیگری بوزند اگر شرایط ایجاب کند.

پیشنهادات مشخص برای بهبود روابط چین و هند

تا آن زمان، دو پیشنهاد مشخص برای بهبود روابط چین و هند ارائه می‌شود. نخستین پیشنهاد به گسترش تبادلات مردمی از طریق آموزش، گردشگری و سفرهای تجاری مربوط می‌شود. گفت‌وگوهای میان شهروندان عادی چین و هند – درباره موضوعاتی کاملاً غیرمرتبط با حوزه‌های حساس و مورد اختلاف – می‌تواند به از بین بردن بی‌اعتمادی‌ها و احیای تبادلات مردمی کمک شایانی کند. تعداد پروازها میان چین و هند باید به‌طور چشمگیری افزایش یابد و هر دو کشور برای تسهیل ویزا اقدام کنند.

در صورتی که این تغییرات از لحاظ سیاسی امکان‌پذیر نباشد، هنگ‌کنگ – به عنوان یک منطقه ویژه اداری چین با قوانین مستقل مهاجرتی – می‌تواند نقش پل ارتباطی و بستری برای گفت‌وگوهای نیمه‌رسمی و غیررسمی بین چین و هند را ایفا کند. هنگ‌کنگ تنها نیاز دارد که شهروندان هندی یک پیش‌ثبت‌نام ساده انجام دهند تا بتوانند تا شش ماه در این شهر اقامت داشته باشند.

علاوه بر این، برگزاری بیشتر گفت‌وگوها و جلسات سطح بالا میان بخش‌های مختلف اجرایی و اداری دو کشور ضروری است. هدف اصلی این دیدارها باید شناسایی زمینه‌های مشترک برای همکاری و بهره‌مندی از تجارب یکدیگر باشد. به عنوان مثال، در مسائل مربوط به تغییرات اقلیمی و انتقال به منابع انرژی تجدیدپذیر، دو قدرت می‌توانند همکاری‌های بسیاری داشته باشند. همچنین در زمینه مقررات و ایمنی هوش مصنوعی، با توجه به اسناد و انتشارات مشترک منتشرشده توسط نیتی آیوگ در هند و اداره فضای سایبری چین، این حوزه می‌تواند به‌عنوان فرصت همکاری آسان و کم‌هزینه‌ای در نظر گرفته شود.

به‌عنوان دو قدرت بزرگ، تاثیرگذار و ریشه‌دار تمدنی، نه چین و نه هند به این زودی‌ها از صحنه جهانی حذف نخواهند شد. تقویت اعتماد، تسهیل ارتباطات و شناسایی زمینه‌های مشترک برای همکاری از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است؛ نه تنها برای نزدیک به سه میلیارد نفری که در این دو کشور زندگی می‌کنند، بلکه برای تمام جهان.

منبع: ایراس

پایان/