به گزارش تحریریه، دفتر مطالعات بخش عمومی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در گزارشی با عنوان «مالیات بر مجموع درآمد(۶): اعتبارها در نظام مالیات بر مجموع درآمد» آورده است که اعتبار مالیاتی یکی از محورهای تصمیم‌گیری در مالیات بر مجموع درآمد اشخاص حقیقی است که بررسی آن اهمیت زیادی دارد.

مسئله گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس این است که اعتبار مالیاتی چیست و چه سازوکاری دارد؟ چه انواعی دارد؟ و آثار و کارکردهای آنها چیست؟

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس می‌افزاید که اعتبار مالیاتی یکی از روش‌های اعطای تخفیف و حمایت دولتی به شهروندان و اقشار خاص است. اعتبار مالیاتی به‌طور مستقیم از مقدار بدهی مالیاتی می‌کاهد (در مقابل هزینه قابل‌قبول، بخشودگی و معافیت پایه است که از درآمد ناخالص کسر می‌شوند نه بدهی مالیاتی). اعتبار مالیاتی می‌تواند سه نوع قابل استرداد، غیرقابل استرداد و تا حدودی قابل استرداد باشد. قابلیت استرداد به این معنی است که در صورتی که مقدار اعتبار از بدهی مالیاتی بیشتر باشد، باقی‌مانده اعتبار به‌صورت نقدی به مؤدی پرداخت شود.

براساس این گزارش در نظام‌های مالیات بر مجموع درآمد اشخاص حقیقی برای اهداف گوناگون، می‌توان اعتبار مالیاتی در نظر گرفت. ازجمله اموری که دولت‌ها برای آنها اعتبار مالیاتی اختصاص می‌دهند می‌توان به اعتبار پایه (همگانی)، اعتبار اقشار کم‌درآمد و آسیب‌دیده، اعتبار کار برای کارگران کم‌درآمد، اعتبار برای همسر و فرزندان، اعتبار یارانه‌ آموزش و درمان و اعتبار جهت تشویق به اهداف مورد نظر سیاستگذار اشاره کرد. اعتبار مالیاتی قابل استرداد به جهاتی ازجمله، قابل برنامه‌ریزی بودن، کمک بیشتر به تحقق عدالت و برابری نسبت به معافیت اصل درآمد در برخی موارد نسبت به هزینه قابل‌قبول، مزیت دارد. البته اجرای آن با پیچیدگی‌ها و دشواری‌هایی همراه است. همچنین ممکن است بار مالی بیشتری نسبت به معافیت و بخشودگی برای دولت داشته باشد به‌خصوص اگر فرصتی برای لابی‌گران سودجو ایجاد کند.

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تصریح می‌کند که در نظام‌های مالیات بر مجموع درآمد اشخاص حقیقی برای اهداف گوناگون، می‌توان اعتبار مالیاتی در نظر گرفت. ازجمله اموری که دولت‌ها برای آنها اعتبار مالیاتی اختصاص می‌دهند می‌توان به اعتبار پایه (همگانی)، اعتبار اقشار کم‌درآمد و آسیب‌دیده، اعتبار کار برای کارگران کم‌درآمد، اعتبار برای همسر و فرزندان، اعتبار یارانه‌ آموزش و درمان و اعتبار جهت تشویق به اهداف مورد نظر سیاستگذار اشاره کرد. اعتبار مالیاتی قابل استرداد به جهاتی ازجمله، قابل برنامه‌ریزی بودن، کمک بیشتر به تحقق عدالت و برابری نسبت به معافیت اصل درآمد در برخی موارد نسبت به هزینه قابل‌قبول، مزیت دارد. البته اجرای آن با پیچیدگی‌ها و دشواری‌هایی همراه است. همچنین ممکن است بار مالی بیشتری نسبت به معافیت و بخشودگی برای دولت داشته باشد به‌خصوص اگر فرصتی برای لابی‌گران سودجو ایجاد کند.

براساس این گزارش، اینکه یک کشور به چه میزانی از سازوکار اعتبار مالیاتی استفاده کند علاوه‌بر استدلال‌های علمی؛ به زمینه‌های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجرایی آن کشور نیز ارتباط دارد. بررسی تجربه کشورهای مختلف بیانگر این است که برخی کشورها از اعتبارهای متعدد مانند اعتبارهایی برای فرزندان، نگهداری از فرزندان یا افراد تحت سرپرستی، آموزش عالی و آموزش در طول زندگی، انرژی، سالمندی و ازکارافتادگی، برای کارگران کم‌درآمد، برای کسانی که اولین بار صاحب مسکن می‌شوند، اعتبار سرمایه‌گذاری‌های خاص، اعتبار افراد خانه‌دار کم‌درآمد و برخی موارد دیگر به‌صورت ترکیبی قابل استرداد و غیرقابل استرداد استفاده می‌کنند و برخی کشورها با یکپارچه‌سازی اعتبارهای مالیاتی از نظام اعتبار مالیاتی جامع استفاده می‌کند. ازسوی دیگر برخی از کشورها چه از نظر تعداد و چه از نظر مقدار اعتبار به‌صورت محدود از اعتبار مالیاتی استفاده می‌کنند. برخی کشورهای در حال توسعه نیز تقریباً اعتبار مالیاتی ندارند. بررسی‌های انجام شده نشان دهنده این است که تجارب کشورها در زمینه اعطا یا عدم اعطای اعتبار مالیاتی و همچنین نوع و میزان آن بسیار متنوع و بسته به شرایط هر کشور و متناسب با نظام رفاهی آن متفاوت است. تعدد اعتبار مالیاتی در یک کشور باعث پیچدگی‌های مختلف نظام مالیاتی می‌شود که هم برای مؤدیان، هم برای دستگاه‌های اجرایی دشوارهایی ایجاد می‌کند. همچنین در طراحی نظام اعتبار مالیاتی توجه به حفظ انگیزه کار برای افراد بسیار مهم است؛ در این راستا باید تمهیداتی به کار بسته شود که اعتبار مالیاتی تاثیر منفی بر بازار کار و انگیزه‌های بیکاران نگذارد .

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تصریح می‌کند که تقریباً اعتبار مالیاتی برای اشخاص حقیقی در ایران وجود ندارد و از آن‌سو شاهد فهرست طویلی از معافیت‌های مالیاتی هستیم که بسیاری از آنها منطق اقتصادی قابل‌توجهی ندارند و فقط باعث کاهش کارایی اقتصادی، نقض عدالت مالیاتی، کاهش درآمدهای دولت و کسری بودجه شده است؛ توجه به سازوکارهایی مانند استفاده از اعتبار مالیاتی می‌تواند برای کشور حائز اهمیت بوده و در صورت رسیدن به بسته متناسب با وضعیت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کشور می‌توان چنین اصلاحاتی را در پیاده‌سازی نظام مالیات بر مجموع درآمد در کشور دنبال کرد.

بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهند که تجارب کشورها در زمینه اعطا یا عدم اعطای اعتبار مالیاتی و همچنین نوع و میزان آن بسیار متنوع و بسته به شرایط هر کشور و متناسب با نظام رفاهی آن متفاوت است. استفاده از ابزار اعتبار مالیاتی در ایران نیز به‌صورت جدی متأثر از سایر تصمیمات سیاستی مانند میزان موفقیت در بازطراحی نظام‌های رفاهی است که به‌صورت غیرمستقیم یا مستقیم به حمایت از خانوارها می‌پردازد.

متن کامل این گزارش را اینجا بخوانید.

پایان/