به گزارش تحریریه، تأمین آب یکی از بزرگترین چالش های قرن حاضر است که می تواند منشا بسیاری تحولات مثبت و منفی جهان باشد. افزون بر این عنصر اصلی توسعه پایدار نیز محسوب می شود و از سوی دیگر برای سلامتی، تندرستی و زندگی سالم انسان ها نیز لازم و ضروری است. امروزه پیش بینی می شود جمعیت جهان تا سال 2050 به بیش از 9 میلیارد نفر برسد که حدود 50 درصد بیشتر از حدود 6 میلیارد نفر سال 2000 خواهد بود. حال به علت توزیع نابرابر آب شیرین تا سال 2050 تقریبا دو سوم از جمعیت جهان دچار تنش ابی خواهد شد که تغییرات جهانی اب و هوا، گرم شدن زمین، تغییرات کاربری این روند را تشدید می کند و طبعا تامین منابع مناسب آب شیرین و حفاظت از جوامع و زیست بوم ها را دچار مشکل خواهد کرد. از این رو همگام با پیشی گرفتن تقاضای آب بر عرضه آن، روش های مختلف مدیریتی منابع آب مطرح می شود. یکی از این روش ها انتقال آب است. نیاز کشورها به آب موجب شده است پروژه های مختلف انتقال آب با هدف جبران کسری آب در مناطق مختلف جهان صورت بگیرد و کمبود آب در حوضه دریافت کننده، دلیل اولیه و اساسی برای شروع اجرای پروژه های انتقال آب باشد.

تحقیقات انجام شده نشان می دهد انتقال آب دارای پیامدهای مثبت و منفی متعددی است که لازم است این موارد در سیاستگذاری و برنامه ریزی های آب کشور مورد ملاحظه واقع شود. طبق تحقیقات انجام شده، پیامدهای مثبت و منفی انتقال آب در سه بخش زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی به ترتیب اولویت عبارت است از:

پیامدهای مثبت و منفی زیست محیطی

1- کاهش آب های سطحی و افت سطح سفره های زیرزمینی در مبدا

2- نابودی حیات باتلاق ها و تالاب در پایین دست آبخیزهای مبدا

3- ناپایداری اکوسیستم رودخانه و تغییر رژیم رودخانه ها در مبدا

4- تخریب زیستگاه های حیات وحش و کاهش تنوع زیستی گیاهی و جانوری در مسیر انتقال

5- کاهش حقابه های محیط زیست در مبدا

6-  تغییر نوع الگوی کاربری اراضی در مقصد

7- تخریب چشم انداز طبیعی در مبدا و مسیر انتقال

8-  افزایش حقابه های محیط زیست در مقصد

9- بهبود آب و هوا، فضای سبز و محیط زیست در مقصد

پیامدهای مثبت و منفی انتقال آب

1- هزینه سنگین ساختاری شامل ایستگاه پمپاژ، احداث تونل و لوله گذاری، آب شیرین کن و غیره

2- هزینه اراضی از دست رفته در مسیر ساخت

3- کاهش حق آبه های کشاورزی در مبدا

4- افزایش سرمایه گذاری، بهبود کسب و کار، افزایش واحدهای تولیدی در بخش کشاورزی و صنعتی در مقصد

5- انتقال عوامل کار و سرمایه از مبدا به مقصد

5- کاهش سرمایه گذاری، عدم بهبود کسب و کار، کاهش واحدهای تولیدی در بخش کشاروزی و صنعتی در مبدا

6- کاهش ارزش زمین در مبدا

اثرات مثبت و منفی اجتماعی و امنیتی انتقال آب

1- اعتراضات، مناقشات، منازعات اجتماعی قومی و احساس تبعیض در جامعه

2- کاهش آب قابل دسترس در مبدا

3- افزایش شهرنشینی و مهاجرت در مبدا

4- امکان شکایت کشور همجوار به مجامع بین المللی

5- افزایش آب قابل دسترس در مقصد

6- کاهش مشارکت اجتماعی و سیاسی در جامعه مبدا

7- کاهش اشتغال، افزایش بیکاری و فقر در جامعه مبدا

7- افزایش جمعی و رشد نامتوازن جمعیت در مقصد

8- افزایش مهاجرت و رشد نامتوازن جمعت در مقصد

9- کاهش شهرنشینی و مهاجرت در مقصد

10- افزایش اشتغال، رفاه و کاهش فقر در جامعه مقصد

11- بهبود وضعیت آموزشی و بهداشتی در مقصد

12- افزایش مشارکت های اجتماعی و سیاسی در مقصد

نتایج این تحقیقاتی نشان می دهد  از آنجایی که طرح های انتقال آب بین حوضه ای مستقیما مدیریت حوضه مبدا و مقصد را تحت تاثیر قرار داده است، اغلب در بلندمدت منجر به تضعیف شرایط اجتماعی اقتصادی و محیط زیستی در یکی از دو حوضه مبدا و مقصد و در یک کلام تخریب سرزمین خواهد شد. بر همین اساس اجرای پروژه انتقال آب بین حوضه ای تنها در شرایط اضطرار و عدم وجود راه حل جایگزین و تنها در صورت ضرورت تامین آب شرب با شناخت همه جانبه و پتانسیل های منطقه و امکانپذیری فنی پروژه انتقال آب تایید شده باشد و ارزیابی محیط زیستی و اجتماعی اقتصادی آن قابل توجیه باشد، همچنین دیگر روش ها برای فراهم آوردن آب قابل اجرا نباشد و یا انتقال آب بین حوضه ای تنها راه حل باشد قابلیت اجرا دارند و در شرایط فعلی بیشتر این شرایط و قیود در طرح های انتقال آب در ایران نادیده گرفته شده و اکثر این طرح ها فاقد مطالعات اجتماعی و اقتصادی هستند.

پایان/