به گزارش تحریریه، با وجود همه نشست ها و اقداماتی که تاکنون صورت گرفته است اما اظهارت اخیر مقامات امریکایی همانند سخنان روز چهارشنبه ۱۸ فروردین «ند پرایس» سخنگوی وزارت خارجه این کشور مبنی بر اینکه «ما آماده‌ایم گام های لازم را برای بازگشت به تعهدات برجام برداریم، از جمله رفع تحریم هایی که با برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) ناسازگار است»، سوال برانگیز شده است.

اینکه تحریم های سازگار و ناسازگار کدام یک از تحریم های تحمیل شده از سوی ترامپ بر ایران را در برمی گیرد، جای بحث و بررسی دارد.

از ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ و اعلام خروج امریکا از توافق هسته‌ای، زمینه بازگشت تحریم‌های ضدایرانی فراهم شد. تحریم‌هایی که مسوولان کشور همواره از تریبون‌ های مختلف از آن با عنوان هایی چون «تروریسم اقتصادی»، «جنگ اقتصادی» و «جنگ تمام عیار» نام برده اند. «مجید تخت روانچی» سفیر و نماینده دایم جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان ملل متحد اوایل دی ماه پارسال در سخنانی در نشست مجازی شورای امنیت ملل متحد تاکید کرد: در چهار سال گذشته، آمریکا بیش از ۱۵۰۰ تحریم علیه ایران اعمال کرده و تمامی بخش‌های اقتصاد ایران را هدف قرار داده و تقریباً تمامی عواید ایران از برجام را از بین برده است.

ترامپ با خروج از برجام، ابتدا در میانه خردادماه سال ۹۷ معاملات دلار، طلا و فلزات گرانبها و همچنین صنعت خودرو و فروش هواپیما به ایران را هدف قرار داد. دور دوم تحریم‌های آمریکا (۱۴ آبان‌ماه همان سال) اجرایی شد که بخش صنعت نفت، مبادلات بانکی، کشتیرانی، خدمات بیمه‌ای و بخش انرژی را هدف قرارمی‌داد. البته ترامپ چند بازه زمانی مختلف را به منظور معافیت برای خریداران عمده نفت ایران در نظر گرفت و به تمدید ان اقدام کرد. رییس جمهوری آمریکا در نهایت اما تمامی معافیت‌ها را برداشت تا در راستای فشار حداکثری بر تهران، صادرات نفت ایران را به صفر برساند.

در شرایط عادی، تحریم های فوق الذکر در مقوله تحریم های برجامی قرار می گیرند که از آن تحت عنوان «سازگار» نام برده می شود.

ترامپ و تیم وی برای دشوار ساختن لغو تحریم ها در دولت بعدی، سعی کردند تا مساله تحریم ها را به موضوعاتی حساسی چون تروریسم و حقوق بشر پیوند دهند تا در صورت تمایل دولت بعدی به لغو تحریم ها، این امر تحقق نیابد. از این رو، کاخ سفید میانه فروردین ۱۳۹۸ در بیانیه‌ای رسما سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به فهرست سازمان‌های اصطلاحا «تروریستی» خود اضافه کرد. این اولین بار بود که کاخ سفید نیروهای مسلح رسمی یک کشور خارجی را به عنوان «سازمان تروریستی» معرفی می کرد.

از آن تاریح مشاهده می کنیم که بیشتر تحریم های ایران به نوعی به تروریسم و حقوق بشر ارتباط می یابد. در ذیل به چند نمونه از این تحریم ها در سال ۱۳۹۹ اشاره می کنیم؛ تحریم هایی که به احتمال زیاد نماینده امریکا آنها را در شرایط کنونی «ناسازگار با برجام» می داند:

۷ فروردین : تحریم ۲۰ فرد و شرکت در ایران و عراق

دولت آمریکا ۱۵ فرد و ۵ نهاد مرتبط با ایران را در فهرست سیاه قرار داد. وزارت خزانه‌داری آمریکا از این افراد و نهادها به عنوان «شبکه مقام‌های سپاه قدس و شرکت‌های صوری در ایران و عراق» نام برد. شرکت‌هایی که در فهرست قرار گرفتند عبارتند از: شرکت خدمات دریایی و حمل و نقل «الخمائل» ثبت شده در عراق، شرکت بازرگانی «بهجت الکوثر» ثبت شده در عراق، شرکت سهامی خاص «متاجر نوین مدائن» ثبت شده در ایران، شرکت «سامان شیمی خاور میانه» ثبت شده در ایران، ستاد بازسازی عتبات عالیات. این تحریم‌ها بر اساس فرمان اجرایی ۱۳۲۲۴ اعمال شده‌اند.

۳۱ اردیبهشت : تحریم وزیر کشور و فرمانده ناجا

وزارت خزانه‌داری آمریکا  اعلام کرد نام چندین نهاد و فرد ایرانی از جمله «عبدالرضا رحمانی فضلی» وزیر کشور جمهوری اسلامی ایران به فهرست تحریم‌ های اوفک اضافه شده است. ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ، نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران و زندان قرچک سه نهادی هستند که در این فهرست قرار گرفته‌اند. دولت آمریکا برای تحریم این افراد، به علاوه نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران از فرمان اجرایی شماره ۱۳۵۵۳ استفاده کرده که سپتامبر ۲۰۱۰ صادر شده و به دولت آمریکا اجازه می‌دهد افراد و نهادهای مختلف را به بهانه ادعایی «نقض حقوق بشر» تحت تحریم قرار دهد.

۱۹ خرداد ۹۹: تغییر برچسب تحریمی ده‌ها کشتی

دولت ترامپ ۱۲۵ کشتی باری و نفتکش ایرانی را که از قبل در فهرست کشتی‌ های تحت تحریم دفتر کنترل دارایی‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا قرار داشتند، ذیل عنوان دیگری هم تحریم کرد. در به‌روزسانی جدید تحریم ‌های مرتبط با ایران در پایگاه اطلاع‌ رسانی اوفک، نام ۱۲۵ کشتی ایرانی که قبلاً مشمول تحریم ‌های کلی وزارت خزانه‌داری آمریکا علیه ایران بودند، به فهرست اشخاص (حقیقی و حقوقی) تحریم‌شده ذیل عنوان «تحریم‌ های مرتبط با سلاح‌های کشتار جمعی» نیز اضافه شده‌اند. به عبارت دیگر وزارت خزانه‌داری آمریکا که پیش از این کشتی‌های مذکور را صرفاً ذیل یک عنوان کلی تحریم کرده بود، اکنون با اهداف حقوقی خاص، برچسب «تحریم‌های مرتبط با سلاح‌های کشتار جمعی» را نیز به فهرست تحریم‌های خود علیه این کشتی‌ها افزوده است.

۳۰ مرداد : گسترش تحریم‌های ماهان

ایالات متحده آمریکا ۳۰ مرداد وضع تحریم‌های جدید ضد دو شرکت مستقر در امارات را اعلام کرد. این دو شرکت به گفته واشنگتن پشتیبان‌های فنی شرکت هواپیمایی «ماهان‌ایر» بوده‌اند. این دو شرکت به نام‌های «پارثیا کارگو» و «دلتا پارس» FZC» ذیل اختیارات مندرج در فرمان اجرایی شماره ۱۳۳۸۲ تحت تحریم قرار گرفته‌اند. وزارت خارجه آمریکا دسامبر ۲۰۱۹ شرکت هواپیمایی ماهان را ذیل همین فرمان بنا به ادعای اشاعه تسلیحاتی تحت تحریم قرار داد.

۲۷ شهریور : تحریم‌های سایبری

وزارت خزانه‌داری آمریکا ۴۵ فرد و ۲ نهاد را به بهانه ادعایی انجام عملیات‌های سایبری از طرف وزارت اطلاعات ایران تحریم کرد. آمریکا علاوه بر این، ۲ شرکت و یک فرد را هم به بهانه ارتباط با حزب‌الله لبنان در فهرست تحریم قرار داد. وزارت خزانه‌داری آمریکا در بیانیه‌ای اعلام کرد دفتر کنترل دارایی‌های خارجی این وزارتخانه، گروه سایبری «APT۳۹» را به همراه ۴۵ فرد مرتبط با آن و یک شرکت صوری در فهرست تحریم‌ها قرار داده است. وزارت خزانه‌داری آمریکا مدعی شده حکومت ایران از یک شرکت صوری برای هدف قرار دادن مخالفان، روزنامه‌نگاران و شرکت‌های بین‌المللی در بخش خدمات مسافرتی استفاده کرده است.  این تحریم‌ها ذیل فرمان اجرایی ۱۳۵۵۳ اعمال شدند.

۳ مهرماه ۹۹: تحریم سه زندان و یک دادگاه

 وزارت خزانه‌داری آمریکا در این تاریخ نام زندان ارومیه، زندان عادل‌آباد شیراز، زندان وکیل‌آباد مشهد و شعبه یک دادگاه انقلاب شیراز را به فهرست نهادهای تحت تحریم اضافه کرد. بر اساس بیانیه وزارت خزانه‌داری آمریکا، نام «سید محمد ساداتی» قاضی دادگاه انقلاب شیراز و «محمد سلطانی» قاضی دادگاه انقلاب مشهد نیز در فهرست SDN قرار گرفت.  این تحریم‌ها به موجب «قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم‌ها» (کاتسا) علیه این نفرات و سازمان‌ها اعمال شده‌اند. این قانون، پس از تصویب در مجلس سنا و مجلس نمایندگان آمریکا، روز ۲ اوت سال ۲۰۱۷ با امضای ترامپ به قانون تبدیل شد.

۲ آبان : تحریم سفیر ایران در عراق

وزارت خزانه‌داری آمریکا در این روز «ایرج مسجدی»، سفیر ایران در بغداد را در فهرست تحریم‌ها قرار داد و علاوه بر آن علیه چند نهاد ایرانی به بهانه دخالت در انتخابات آمریکا تحریم‌های جدید وضع کرد. واشنگتن علاوه بر این، بهانه‌های تحریمی سپاه پاسداران را افزایش داد.

همچنین در بیانیه وزارت خزانه‌داری آمریکا ۳ سازمان رسانه‌ای ایران هم به فهرست تحریم‌ها اضافه شده‌اند و آمریکا اطلاعات تحریمی مربوط به ۲ نهاد ایرانی دیگر را به‌روزرسانی کرده و برای آن بهانه‌های تحریمی جدید در نظر گرفته است. شرکت «بیان رسانه گستر»، «اتحادیه بین‌المللی رسانه‌های مجازی» و «اتحادیه رادیو و تلویزیون‌های اسلامی» سه سازمانی هستند که واشنگتن آنها را به «تلاش برای اثرگذاری روی انتخابات آمریکا» متهم کرده است.

دولت آمریکا علاوه بر تحریم این ۳ سازمان رسانه‌ای، اطلاعات تحریمی مربوط به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروی قدس سپاه را هم به‌روزرسانی کرد. در بیانیه وزارت خزانه‌داری، «فرمان اجرایی شماره ۱۳۴۸۴» که مربوط به تحریم عاملان ادعایی دخالت در انتخابات آمریکا است به بهانه‌های تحریمی این دو ۲ نهاد ایرانی اضافه شده است.

۵ آبان : تغییر برچسب تحریمی بخش نفت و تحریم زنگنه

دولت آمریکا ۵ آبان‌ماه بخش نفت ایران را مشمول قوانین ادعایی «مبارزه با تروریسم» قرار داد و نهادها، اشخاص و نفت‌کش‌های جدیدی را در همین ارتباط به فهرست  SDN (فهرست ویژه اشخاص و نهادهای مشخص شده) اضافه کرد. «بیژن نامدار زنگنه» وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران یکی از اشخاصی است که نامش به فهرست مذکور اضافه شده است.بر اساس اعلام خزانه‌داری آمریکا چند شخص و نهاد دیگر نیز به فهرست تحریم‌های ایران افزوده شده است. مسعود کرباسیان، محمود مدنی‌پور، بهزاد محمدی، علی‌اکبر پورابراهیم، علیرضا صدیق‌آبادی، نصرالله سردشتی و بیژن زنگنه اسامی‌ای هستند که در تحریم‌های جدید قرار گرفتند.

وزارت خزانه‌داری آمریکا در این بیانیه تصریح کرده «وزارت نفت ایران»، «شرکت ملی نفت‌کش ایران» و «شرکت ملی نفت ایران» را به دلیل حمایت از نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مشمول مفاد فرمان اجرایی شماره ۱۳۲۲۴ قرار می‌دهد. این فرمان اجرایی روز ۲۳ سپتامبر سال ۲۰۰۱ به امضای «جورج دبلیو بوش»، رییس ‌جمهوری وقت آمریکا رسید و به قوه مجریه این کشور اختیار می‌دهد اشخاص و نهادهایی را که مطابق با ادعای واشنگتن در «تأمین مالی تروریسم» نقش دارند تحت تحریم قرار دهد.

۲۸ آبان : تحریم وزیر اطلاعات

وزارت خزانه‌داری آمریکا در بیانیه خود اعلام کرد که نام ۹ مقام ایرانی از جمله «سید محمود علوی» وزیر اطلاعات و «امیرمنصور برقعی» قائم‌مقام بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی را به اتهام نقض حقوق بشر به فهرست اشخاص تحت تحریم دفتر کنترل دارایی‌های خارجی (اوفک) که از نهادهای زیرمجموعه وزارت خزانه‌داری به‌شمار می‌رود، اضافه شده است. بر اساس بیانیه وزارت خزانه‌داری آمریکا، ۴۹ نهاد و شرکت ایرانی از جمله بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی، شرکت عمران و مسکن ایران، شرکت نفت بهران و شرکت ایران‌تایر نیز هدف تحریم‌های این وزارتخانه قرار گرفته‌اند و نامشان به فهرست نهادهای تحت تحریم اوفک افزوده شده است. این تحریم‌ها ذیل اختیارات فرمان اجرایی ۱۳۸۷۶ اعمال شده‌اند.

۱۳ آذر : تحریم گروه شهید میثمی

وزارت خزانه‌داری آمریکا در این روز نام یک شخص حقیقی و یک مجتمع تحقیقاتی ایرانی را به فهرست اشخاص و نهادهای تحت تحریم دفتر کنترل دارایی‌های خارجی (اوفک) اضافه کرد. وزارت خزانه‌داری آمریکا در بیانیه خود ضمن تکرار ادعا های بی‌اساس گذشته مبنی بر تلاش ایران برای تولید سلاح‌های کشتار جمعی، مدعی شده که «گروه شهید میثمی» و مدیرعامل آن به دلیل «مشارکت در تحقیقات مرتبط با تولید سلاح شیمیایی»  هدف تحریم قرار گرفته‌اند. «گروه شهید میثمی» از زیرمجموعه‌های «سازمان پژوهش و نوآوری وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح» (SPND) است که سال ۲۰۱۴ در فهرست تحریم‌های آمریکا قرار گرفته است. این تحریم چند روز بعد از ترور شهید فخری‌زاده اعمال شد. این تصمیم با استناد به فرمان اجرایی ۱۳۳۸۲ گرفته شده است.

۱۸ آذر : تحریم سفیر ایران در یمن

وزارت خزانه‌داری آمریکا در این تاریخ نام «حسن ایرلو» سفیر جمهوری اسلامی ایران در یمن و همچنین دانشگاه بین‌المللی جامعة المصطفی(ص) را در فهرست سیاه خود قرار داد. دولت آمریکا در توضیح درباره دلایل تحریم دانشگاه بین‌المللی المصطفی گفته که این نهاد به دلیل همکاری با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مورد تحریم قرار گرفته است.

نخستین تحریم در دولت بایدن

اولین تحریم‌های جو بایدن علیه ایران در موضوعات مربوط به حقوق بشر است و طی آن دو بازجو که ادعا شده در آزار زندانیان دست داشته‌اند تحریم شده‌اند. آمریکا مدعی شده علی همتیان و مسعود صفدری دو بازجوی ایرانی هستند و آمریکا این دو و خانواده‌هایشان را از ورود به خاک آمریکا منع کرده است.

به باور ناظران، جنون تحریم به قدری بر سیاست خارجی آمریکا سایه افکنده که باوجود شکست ترامپ در مواجهه با ایران، بایدن نیز حاضر به دست کشیدن سریع از این اهرم فرسوده نیست. با این تفاوت که بایدن همزمان با اصرار بر تحریم، درصدد باز کردن درهای دیپلماسی با تهران است اما ترامپ معتقد بود که ایران در برابر سیل تحریم ها ناتوان خواهد ماند و خود به میز مذاکره بازخواهد گشت؛ دیدگاهی که بعد از چهار سال، ناکارامدی آن آشکار شد و انتظار می رود که بایدن از این تجربه شکست خورده رییس جمهوری قبلی بهره گیرد و بازی با مهره «سازگار یا ناسازگار با برجام» را تمام کند.

پایان/