به گزارش تحریریه، سالانه بین ۱۳۰ تا ۱۳۵ میلیون تن محصول کشاورزی در کشور تولید می شود که جدای از خام فروشی محصولات کشاورزی هر ساله بین ۳۰ تا ۴۰ میلیون تن معادل ۳۵ درصد محصول از این میزان در فاصله مزرعه تا سفره به شکل ضایعات از چرخه مصرف خارج شده و به هدر می رود که رقم قابل توجهی است درحالی که جلوگیری از این ضایعات می تواند دهها هزار نفر را سیر کند.

امروزه یکی از چالش های مهم در جهان ضایعات بخش کشاورزی است براساس آمارها هر ساله در دنیا ۱.۳ میلیارد تن ضایعات مواد غذایی ایجاد می‌شود که این ضایعات معادل یک سوم کل مواد غذایی تولیدشده است و می‌تواند غذای کافی برای ۲ میلیارد نفر را در سال فراهم کند که سهم ایران از کل غذایی که هر سال در جهان به هدر می رود ۲.۷ درصد است.

خام فروشی محصولات کشاورزی نیز یکی دیگر از معضلات این بخش است که محصول بدون فراوری و به صورت فله با ارزان ترین قیمت ها از کشور صادر می شود بنابراین باید جلوی خام‌ فروشی گرفته شود تا با صادرات محصولات فرآوری شده ارزش بیشتری از صدور محصولات کشاورزی برای کشور حاصل شود.

صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی به‌ عنوان یکی از ارکان اساسی و حیاتی در توسعه اقتصادی و کشاورزی کشور شامل مجموعه‌ ای از واحدهای تولیدی و فرآوری هستند که محصولات خام کشاورزی را به محصولات با ارزش افزوده بالا تبدیل می‌ کنند. این صنایع نقش مهمی در تامین امنیت غذایی، ایجاد ارزش افزوده، اشتغال‌ زایی، جلوگیری از خام فروشی، کاهش ضایعات و افزایش ماندگاری محصولات و توسعه صادرات دارند به طوری که در سال ۱۴۰۳، این صنایع با تحولات و پیشرفت‌ های قابل‌ توجهی همراه بوده‌ است.

این صنایع شامل صنایع تبدیلی و بسته‌بندی محصولات کشاورزی، صنایع فرآوری محصولات زراعی و باغی، صنایع لبنی و پروتئینی، صنایع تبدیلی گیاهان دارویی و محصولات ارگانیک، صنایع فرآوری غلات و حبوبات، صنایع تبدیلی خوراک دام و طیور، صنایع فرآوری و تولید محصولات جانبی کشاورزی می شود.

بنابراین توسعه صنایع تبدیلی بخش کشاورزی می تواند تاثیر بسزایی در کاهش ضایعات محصولات کشاورزی، جلوگیری از خام فروشی محصولات و ایجاد ارزش افزوده داشته باشد زیرا این صنایع می تواند در فصل برداشت محصول که عرضه بالاست، با تبدیل محصولات کشاورزی به یک محصول جدید فراوری شده ارزش افزوده ایجاد کند و محصولات پس از فراوری، درجه بندی و بسته بندی، ذخیره سازی و نگهداری شوند که با افزایش ماندگاری محصولات کشاورزی می توان آن را تا یکسال و یا بیشتر نگهداری کرد و در فصل مناسب که بازار به محصول نیاز دارد آن را به بازار عرضه کرد که ارزش افزوده برای محصول ایجاد شود.

حتی درجه بندی و بسته بندی محصولات کشاورزی نیز می تواند در صادرات محصولات کشاورزی و عرضه کیفی آن بیش از پیش اثرگذار باشد که در نهایت توسعه صادرات را منجر خواهد شد.

دولت از طریق اجرای سیاست‌ های حمایتی نظیر ارائه تسهیلات مالی، کاهش تعرفه‌ های وارداتی مواد اولیه و ایجاد تسهیلات جهت نوسازی ماشین‌آلات، نقش مهمی در بهبود وضعیت صنایع تبدیلی ایفا می کند زیرا این حمایت‌ ها علاوه بر افزایش بهره‌ وری موجب رشد واحدهای تولیدی و ارتقای کیفیت محصولات می شود.

آخرین آمار مربوط به صنایع تبدیلی وزارت جهادکشاورزی نشان می دهد که در سال جهش تولید با مشارکت مردم حدود پنج هزار واحد نیمه‌تمام با سرمایه‌گذاری ۳۰۰ هزار میلیارد تومان (۲۰ درصد از محل تسهیلات و ۸۰ درصد از منابع بخش خصوصی در کشور در دست اجرا است و برای تکمیل این طرح‌ها ۱۸۶ هزار میلیارد تومان دیگر اعتبار از محل منابع مردمی و تسهیلاتی نیاز است.

سال گذشته با وجود محدودیت اعتباری ۱۴ هزار میلیارد تومان پروژه در بخش صنایع تبدیلی و تکمیلی مورد بهره برداری قرار گرفته است که با هدف جلوگیری از خام‌فروشی پیگیری شده است زیرا یکی از راه‌های جلوگیری از خام‌فروشی فرآوری و صنایع تبدیلی و تکمیلی است.

نگهداری محصولاتی مانند سیب‌زمینی و گندم در سردخانه‌ها و سیلوها و وارد کردن محصول به مرور زمان به بازار برای جلوگیری از زیان کشاورزان و تحویل محصول با قیمت متعادل از مهمترین رویکردهای صنایع تبدیلی است؛ از این رو بیش از ۱۰۷ میلیون تن ظرفیت صنایع تبدیلی تکمیلی در کشور در همه بخش‌ها ایجاد شده است.

همچنین بر اساس آمار وزارت جهاد کشاورزی تعداد واحدهای تولیدی فعال در بخش صنایع تبدیلی و تکمیلی محصولات کشاورزی در سال ۱۴۰۲ به حدود ۲۲۰ واحد رسید که این رقم نسبت به سال ۱۴۰۱ افزایش ۱۸ درصدی را نشان می‌ دهد که این رشد قابل‌ توجه در تعداد واحدهای تولیدی بیانگر توجه و حمایت‌ های اخیر دولت از توسعه فرآوری محصولات کشاورزی و ایجاد ارزش افزوده در آن است و طبق گزارش‌ رسمی وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز ارزش افزوده تولیدی در بخش صنایع تبدیلی در سال ۱۴۰۲ به میزان ۱۰ درصد افزایش یافته بود.

تولید سالانه ۲۴.۶ میلیون تن محصولات باغی در کشور

طبق آمارهای موجود سالانه ۲۴.۶ میلیون تن محصولات باغی در کشور تولید می‌ شود و صنایع فرآوری و تبدیلی محصولات باغی ظرفیت جذب ۵۴ درصد آن را دارد. بنابراین ۳ هزار و ۷۹۰ واحد فعال صنایع فرآوری و تبدیلی باغی با ظرفیت جذب ۱۳.۵ میلیون تن ماده خام در سال ایجاد شده است. این واحدهای فعال علاوه بر ایجاد ارزش افزوده و تامین نیاز بازار داخلی، منجر به صادرات ۷۵۱ هزار تن محصول فرآوری شده به ارزش یک میلیارد و ۴۳۵ میلیون دلار شامل انواع کنسانتره و آب میوه، اسانس و عرقیات گیاهی، انواع خشکبار (پسته و مغز پسته، خرما، انجیر خشک و کشمش ) شده‌ اند.

با وجود پیشرفت‌ های حاصل‌ شده صنایع تبدیلی طی سالهای اخیر با چالش‌ هایی نظیر تامین مواد اولیه، نوسان قیمت‌ ها و نیاز به فناوری‌ های نوین روبرو هستیم با این حال فرصت‌ هایی همچون توسعه صادرات محصولات فرآوری‌ شده، افزایش سرمایه‌ گذاری‌ های داخلی و خارجی و بهره‌ گیری از فناوری‌ های پیشرفته می‌ تواند به رشد بیشتر این صنایع کمک کند.

نوسان قیمت مواد اولیه به دلیل تغییرات بازارهای جهانی و محدودیت‌ های تامین مواداولیه، تاثیرگذار بودن نوسان قیمت انرژی در هزینه های تولید، نیاز بروزرسانی و ارتقای خطوط تولید و فناوری های توین برخی واحدهای تولیدی از جمله این چالش ها است اما با همه اینها صنایع تبدیلی فرصت هایی نظیر بهبود کیفیت محصولات فراوری شده، امکان گسترش صادرات به بازارهای منطقه ای و بین المللی ، افزایش سرمایه‌گذاری در فناوری‌ های پیشرفته، بهره‌گیری از تسهیلات بانکی و ایجاد مناطق آزاد تجاری، زمینه‌ های توسعه بیشتر و افزایش ظرفیت‌ های تولیدی را فراهم ساخته است.

در واقع صنایع تبدیلی با ایجاد ارزش افزوده و اشتغال‌ زایی نقش بسزایی در توسعه اقتصادی کشورها از جمله کشور ایران دارند زیرا این صنایع با فرآوری محصولات کشاورزی علاوه بر کاهش ضایعات، به بهبود کیفیت محصولات و افزایش درآمد کشاورزان نیز کمک می‌ کنند. همچنین، توسعه این صنایع می‌ تواند به تامین امنیت غذایی و کاهش وابستگی به واردات محصولات غذایی منجر شود.

کریم ذوالفقاری رئیس مرکز توسعه مکانیزاسیون و صنایع کشاورزی می گوید: از ابتدای سال ۱۴۰۳ تاکنون بیش از ۱۸ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در حوزه صنایع تبدیلی و مکانیزاسیون کشاورزی و ۳ هزارو ۲۰۰ میلیارد تومان تسهیلات برای خرید ماشین‌آلات کشاورزی ارائه شده است که این اقدامات نقش موثری در کاهش خام‌ فروشی محصولات کشاورزی، بهبود بهره‌ وری منابع پایه و اشتغال‌ زایی کشور خواهد داشت.

به گفته این مقام مسئول، بیش از ۸۵ درصد از ۱۴ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری انجام شده از ابتدای سال تا پایان شهریور ماه توسط سرمایه‌گذاران بخش خصوصی تامین شده است.

وی افزود: در حال حاضر بیش از ۵ هزار واحد صنایع تبدیلی و تکمیلی در کشور با پیشرفت فیزیکی بین ۴۰ تا ۹۰ درصد در حال اجرا است که بیش از ۳۰۰ میلیارد تومان سرمایه‌ گذاری شخصی در این زمینه انجام شده که با این اقدام علاوه بر ۲۴۰ هزار نفر اشتغال زایی، بیش از ۳۰ میلیون تن مواد خام کشاورزی جذب صنایع تبدیلی می شود.

وی براین باور است که مجوزهای صادره از سوی وزارت جهاد کشاورزی منجر به احداث یک هزار و ۷۹۶ واحد سردخانه با ظرفیت حدود ۴.۹ میلیون تن در مناطق قطب تولید محصولات کشاورزی شده و این ظرفیت فراهم شده زمینه را برای صادرات ۲.۲ میلیون تن انواع میوه و محصولات باغی در سال گذشته مهیا کرده است.

به گفته ذوالفقاری، ۴۶۰۰ واحد صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی در حال احداث است که در بخش باغی یک‌ هزار و ۹۰۰ واحد تبدیلی و غذایی با توان جذب ۵.۲ میلیون تن ماده خام در استان‌ های قطب تولید تا دو سال آینده به بهره برداری می رسند.

در صورت تداوم حمایت‌ های دولت و رفع چالش‌ های موجود انتظار می‌ رود صنایع تبدیلی در سال‌ های آتی نقش تعیین‌ کننده‌ ای در توسعه اقتصادی، اشتغال‌ زایی و تامین امنیت غذایی کشور داشته باشد. به طور قطع رشد تعداد واحدهای تولیدی، افزایش ارزش افزوده و بکارگیری فناوری های نوین گواه بر روند مثبت این بخش در اقتصاد کشور است و به نظر می رسد با اتخاذ این رویکرد می‌ توان از شکاف بین صادرات و واردات کم کرد و تراز تجاری بخش کشاورزی را به سمت مثبت پیش برد.

پایان/