به گزارش تحریریه، شمارش معکوس برای فرارسیدن ۳۰ دی ماه (۲۰ ژانویه) و موعد برگزاری مراسم تحلیف «جو بایدن» به عنوان چهل و ششمین رییس جمهوری آمریکا آغاز شده است. بی تردید با ورود وی به کاخ سفید مناسبات آمریکا با دیگر بازیگران این پهنه خاکی دستخوش تغییر و تحولات چشمگیر خواهد شد که در ارتباط با ایران نیز این موضوع صادق است.

در حالی که ترامپ به رغم مخالفت های بین المللی توافق چندجانبه هسته ای ایران و گروه ۱+۵ با عنوان برجام را به صورت یکجانبه ترک کرد، انتظار می رود که بایدن، بازگشت مجدد آمریکا به آن را رقم بزند اما آیا واقعا این امر اتفاق خواهد افتاد؟

برای پاسخ به این پرسش باید بیش از تکیه بر نگرش های خوشبینانه یا بدبینانه به درکی از مقدورات و محذورات بایدن برای بازگشت به برجام دست یافت که می تواند چشم انداز واقعی‌تری را از آینده به تصویر بکشد.

دلایل خوشبینی مفرط به بایدن

در اینکه چه مسائلی بسترساز خوشبینی به بازگشت آمریکا به توافق هسته ای شده، عوامل مختلفی دخیل است؛ در وهله نخست اینکه بایدن زمانی معاون اول باراک اوباما بوده و در ترکیب تیم او نیز شماری از مقامات ارشد دولت دموکرات قبلی حضور خواهند داشت که در تدوین برجام نقش داشتند.

دومین موضوع، ناتوانی ترامپ در خارج ساختن اروپایی ها به عنوان متحدان دیرینه از توافق است؛ هر چند تروئیکای اروپا از انجام تعهدات برجامی سرباز زده و سازوکارهای ابتکاری آنان همچون «اینستکس» و «اس.پی.وی» در سطح شعار باقی ماند اما در مقابل فشار آمریکا برای نابودی توافق ایستادند و اینک با بایدن همسو و همصدا شده اند.

از دیگر دلایل خوشبینی، حمایت افراد و سازمان های اثرگذار بین المللی از برجام است که به دنبال انتشار خبر شکست ترامپ صراحت بیشتری یافته است، همان گونه که چند روز پیش « آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل متحد در دهمین گزارش اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ با تاکید بر ضرورت حفظ برجام، از همه کشورهای عضو این سازمان خواست در چارچوب این قطعنامه روابط تجاری و اقتصادی با ایران برقرار کنند.

همچنین در نشست وزرای خارجه کشورهای عضو توافق هسته ای که روز دوشنبه یکم دی ماه به صورت مجازی برگزار شد، بار دیگر حمایت از برجام در صدر موضوعات قرار گرفت.

مسیر سنگلاخ بازگشت

هر چند بایدن در طول کارزارهای انتخاباتی وعده بازگشت به برجام را سر می داد، اما بعد از پیروزی در دیدگاه خود تجدیدنظر کرد و به عبارتی از شعار خود فاصله گرفت. این تغییر رویکرد را می توان در چند مصاحبه ای که انجام داده به وضوح دید. بایدن در گفت وگوی خود با روزنامه «نیویورک‌تایمز» و شبکه «سی‌ان‌ان»، مذاکرات با ایران را «دشوار» ارزیابی و بر ضرورت همراهی اروپا با آمریکا در این مسیر تاکید کرد.

اما نکته مهم دیگر در این گفت وگوها، اشاره وی به فعالیت های موشکی و تحرکات منطقه ای ایران بود؛ مسائلی که بایدن تلاش می کند در مذاکرات احتمالی آینده با ایران آنها را نیز بگنجاند.

بی تردید هدف بایدن از طرح این مسائل غیرمرتبط و مرتبط ساختن آن به برجام، بهره گیری از کارزار «فشار حاکثری» است که ترامپ از اردیبهشت ۱۳۹۷ با خروج از برجام علیه ایران به راه انداخت. هر چند ترامپ در اجرای برخی سیاست ها همچون صفرسازی صادرات نفت، نابودی کامل برجام، فعال سازی مکانیسم ماشه، تمدید یا دایمی سازی تحریم تسلیحاتی مندرج در قطعنامه ۲۲۳۱، صدور قطعنامه های ضدایرانی در شورا امنیت و مسائلی از این دست ناکام ماند اما تحریم و تنگناهای شدید اقتصادی بر ایران میراثی بود که او برای بایدن بر جا گذاشت؛ میراثی که دولت جدید آمریکا نیز نشان داده در پی استفاده از آن است.

نکته مهم دیگر بهبود مناسبات فراآتلانتیک در دولت بایدن است. هنوز پای رییس جمهوری منتخب به کاخ سفید نرسیده که نشانه هایی از ترمیم روابط دو سوی اقیانوس اطلس به چشم می خورد. تکرار همدستی آتلانتیکی را می توان در موضع گیری های برجامی سران تروئیکای اروپا به وضوح دید به طوری که در این روزها «هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان به تریبون و بلندگوی مطالبات آمریکا و صدای بایدن در مذاکرات ۱+۴ تبدیل شده است.

وزیر خارجه آلمان پانزدهم آذرماه در گفت وگو با مجله «اشپیگل» از ضرورت طرح مسائل منطقه ای و موشکی ایران در مذاکرات برجامی سخن به میان آورد و تاکید کرد «ما انتظارات واضحی از ایران داریم: هیچ سلاح هسته‌ای و برنامه موشک بالستیکی که کل منطقه را تهدید کند، نداشته باشد و نقش دیگری در منطقه ایفا کند».

او همچنین روز دوشنبه یکم دی ماه نیز در نشست وزرای خارجه کشورهای عضو برجام با طرح ادعای همیشگی، توافق هسته ای را «مارپیچ نزولی» توصیف و با لحن تهدیدآمیزی تاکید کرد که «ما امروز بر سر یک دوراهی ایستاده‌ایم و تکلیف بقای توافق هسته‌ای با ایران یا عدم بقای آن در هفته‌ها و ماه‌های آینده مشخص خواهد شد».

هر چند موانع دیگری همچون مطالبه برخی کشورها از ژاپن گرفته تا دولت های عربی حوزه خلیج فارس برای مشارکت در برجام وجود دارد اما به باور ناظران این موانع جدی نیست.

سنا، اصلی ترین چالش پیش روی بایدن

جدی ترین مشکل و مانع پیش پای بایدن اما مجلس سنایی است که در ارتباط با مسائل حساس حوزه سیاست خارجی آمریکا تصمیم گیری می کند. بایدن حتی اگر علاوه بر شعار در باطن هم متمایل به بازگشت به توافق باشد و با پیوند مسائل غیرهسته ای به موضوعات هسته ای صرفا در صدد امتیازگیری از تهران برآید اما جمهوریخواهان دیدگاهی به مراتب متفاوت دارند.

طرح اخیر «تد کروز» سناتور جمهوریخواه و عضو کمیته روابط خارجی سنا که روز سه‌شنبه دوم دی‌ماه رسانه ای شد، نشان داد که جمهوریخواهان سنا دشوارترین مانع در این مسیر هستند و تا لحظه آخر در مقابل بازگشت آمریکا به برجام خواهند ایستاد. کروز در نامه ای به ترامپ و «مایک پمپئو» وزیر خارجه او پیشنهاد ارجاع برجام به سنا را داد تا این توافق از سوی جمهوریخواهان رد شود. در این صورت بایدن برای بازگشت به برجام نیاز به کسب آرای دوسوم سناتورها را دارد که کسب این شمار آرا آن هم در مجلسی که اکثریت جمهوریخواه بر کرسی های آن تکیه زده اند، امکان پذیر نیست.

در مجموع، بایدن مشتاق حفظ توافقی است که به عنوان دستاورد تاریخی اوباما و طیف دموکرات از آن یاد می شد اما ترامپ آن را «بدترین توافق تاریخ آمریکا» خواند و بر برجام خط بطلان کشید. بایدن در این میان در صدد امتیازگیری با طرح مسائل منطقه ای و موشکی برآمده است؛ موضوعاتی که برای متحدان خاورمیانه ای آمریکا هم از درجه اهمیت بالایی برخوردار است.

بایدن و تیم او این نکته را نیز می دانند که عدم دستیابی به توافق در عمر ۶ ماهه باقی مانده از دولت حسن روحانی یک فرصت سوزی است و دولت بعد که از نگاه تحلیلگران به احتمال زیاد اصولگرا خواهد بود، راه را برای دستیابی به توافق دشوارتر خواهد کرد.

البته در برهه کنونی پاسخ دادن به این پرسش که برجام با بایدن چه سرنوشتی پیدا می کند، زود است. تا آخرین روز دی ماه که بایدن وارد کاخ سفید خواهد شد، رخدادهای گوناگون و گاها غیرقابل پیش بینی اتفاق خواهد افتاد که در تصمیم گیری نهایی وی اثرگذار خواهد بود. بنابراین باید تا آن روز متغیرها را رصد کرد و منتظر ماند.

پایان/