به گزارش تحریریه، جداول بازارهای جهانی فلزات نشان می دهد که هر تن مس اکنون ارزشی بیش از ۷ هزار دلاری دارد و در آستانه رسیدن به 8000 دلار است. علاوه بر این گفته می شود شیلی به عنوان بزرگترین تولید کننده این فلز سالانه بیشتر از  ۵ میلیون تن مس را به کشورهای جهان صادر می کند. برآوردها حکایت از آن دارد که میزان صادرات مس از سوی شیلی در سال ۲۰۱۹ ارزشی بیشتر از ۲۵ میلیارد دلار داشته است. در رتبه بعد نیز پرو قرار دارد که ارزش صادرات جهانی مس این کشور نیز سال گذشته به ۱۲ میلیارد دلار رسید.

مقایسه کشورهای هم تراز با ایران از نظر ذخایر معدنی حکایت از آن دارد که جمهوری اسلامی ایران در زمینه توسعه صنعت مس و صادرات این فلز کم‌کاری های بسیاری را مرتکب شده است.

با وجودی که ایران یکی از ۱۰ کشور دارای بیشترین ذخایر معدنی مس است(جایگاه هشتم)، اما شرکت های ایرانی نه در تولید و نه در صادرات جایگاه در خور توجهی در جهان ندارند. درواقع میزان تولید مس در ایران به اندازه ای ناچیز و غیرقابل محاسبه است که در بسیاری از محاسبات و پردازش های اقتصادی و صنعتی محلی از اعراب پیدا نمی کند و در واقع با کسب حدود ۰.۲۵ درصد از بازار جهانی مس، کارکردی نزدیک به صفر را دارد.

به عنوان نمونه گذشته از کشورهایی همچون شیلی، آمریکا، پرو، روسیه، چین، پرو یا مکزیک که سهم قابل توجهی در بازار دارند آمار برخی کشورها از درآمد ناشی از تولید مس یا کالاهای مرتبط با این فلز واقعا تعجب برانگیز و هشداردهنده است.

البته برای کشورهایی همچون آلمان، ژاپن، کره جنوبی و ... به دلیل سطح بالای فناوری ها سود چند میلیارد دلاری در این بازار قابل توجیه است اما به عنوان نمونه زامبیا سالانه بیش از ۵، لهستان ۳.۷، تایوان۴.۳، اسپانیا ۳.۲، مالزی ۲.۳ و قزاقستان نیز ۲.۶ میلیارد دلار در این بازار سهم صادرات دارند. ظرفیت و امکانات  و معادن مس ایران با برخی از این کشورها واقعا غیرقابل مقایسه است.

مسیر صادرات مس خام از تولیدکننده تا مصرف کننده

در تصویر فوق که بر گرفته از آمار چند سال قبل تولید مس است، مشاهده می شود که بیشتر مس تولید شده در کشورهای مبدا به چین و کشورهای شرق آسیا صادر شده است. 

در تصویر زیر نیز شاهدیم که مس های خام دریافتی از کشورهای تولید کننده به ویژه از آمریکایی جنوبی، پس از انجام برخی اقدامات صنعتی و تجاری با ارزش افزوده بیشتر به کشورهای تولیدکننده مس خام یا دیگر کشورهای جهان صادر می شود.

مسیر صادرات مس با ارزش افزوده بالا به مصرف کننده نهایی

گفته می شود براساس برآوردها جمهوری اسلامی ایران بیشتر از ۳۵ میلیون تن ذخیره مس جهان را در اختیار دارد؛ که در مقام مقایسه و به عنوان نمونه، معادن پرو نیز حدود ۹۰ میلیون تن ذخیره مس دارد. اگر به صورت منطقی در یک مقایسه معمول به این معادله نگریسته شود در صورت یک مدیریت مشابه و بهره برداری مساوی از ظرفیت های تخصصی در استخراج، تولید و صادرات می بایست ایران حداقل در سال حدود ۵ میلیارد دلار صادرات مس داشته باشد حال آنکه این رقم در بهترین حالت آن در سالجاری به ۸۰۰ میلیون دلار خواهد رسید. البته بخشی از صادرات این فلز نیز به خاطر استفاده از ضایعات مس و تبدیل آن به کاتد یا شمش حاصل می شود و تمامی این صادرات به استخراج از معادن کشور مربوط نمی شود.

رسانه ها اعلام کردند که ایران سال گذشته حدود ۲۵۰ هزار تن مس تولید کرد و امید می رود این رقم امسال به ۲۸۰ هزار تن برسد. درحالی که با توجه به ذخایر ملی و تاسیسات و ظرفیت های بازار، کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی ارزش صنعت مس ایران را حدود ۱۲ میلیارد دلار برآورد می کنند اما اکنون این صنعت افتخار می کند که توانسته است در ۶ ماه نخست سال جاری صادرات خود را به ۴۰۰ میلیون دلار رسانده است.

بهره وری مشکل بزرگ صنایع کشور

بهره وری مناسب یکی از مهمترین چالش ها در صنایع کشور از جمله صنعت استخراج و تولید مس است. پایین بودن میزان بهره وری به دلیل استفاده از مدیران سیاسی و ناکارآمد باعث افزایش هزینه ها و کاهش تولید و سود حاصل از فعالیت اقتصادی می شود.

موسسه «وود مکنزی» در گزارشی بهره وری بالا را یکی از دلایل موفقیت شرکت های بزرگ تولید مس در جهان می داند. این موسسه که به خاطر تحلیل های اقتصادی خود شناخته شده است اعتقاد دارد، معمولا شرکت های مطرح و سودآور در حوزه مس سعی دارند تا بهره وری خود را با توجه به شاخص تولید هر کیلوگرم مس بر نفر ساعت کار نشان دهند و آن را بالاتر ببرند. در حالی که میزان تولید در شرکت های سودده بزرگ رسیدن به آمار ۲۰ کیلو گرم بر نفرساعت و بالاتر از آن است اما شرکت های ایرانی نتوانسته اند هنوز خود را حتی به نرخ ۱۰ کیلوگرم برسانند.

وود مکنزی این آمار را برای ایران بین ۸ تا ۹ کیلوگرم ذکر کرده است. به نظر برخی آگاهان؛ در صنعت مس حتی این رقم هم بسیار خوشبینانه است. حال آنکه سال ها قبل تولیدات شرکت ها؛ اونسان به رقم ۲۱، رونسکار به ۲۰،انائوشیما ۲۰ و گارفیلد ۱۹ کیلوگرم مس بر نفرساعت کار رسیده است. بیشتر شرکت های موفق و سودده در حوزه تولید و صادرات مس توانسته اند رقم شاخص بهره وری خود را به بالاتر از ۱۵ برسانند تا فعالیت آنها سودده باشد. اکنون دستیابی به فراتر از آمار ۲۵ کیلوگرم هدف برخی از این شرکت ها است.

از طرف دیگر صنعت مس از جمله صنایعی بسیار انرژی بر است و نیاز به سوخت و الکتریسیته فراوان دارد. وجود منابع عظیم گازی در کشورمان هم باعث نشده است که سوخت ارزان عاملی برای تحریک تولید بیشتر شود، زیرا مدیریت سیاسی به بهره وری توجه نمی کند و ضرورتی برای بهره ور شدن احساس نمی کند.

البته اطلاعات شفاف یا رسمی از سوی مقامات صنعت مس و یا شرکت های تابعه و دولتی بزرگ در زمینه آمار دقیق تولید، تعداد کارکنان، میزان سرمایه گذاری، هزینه ها و سود حاصل از تولید در اینترنت قابل حصول نبوده و آمار فوق براساس طرح پژوهشی که پیش از این سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) با عنوان «طرح جامع مس کشور» منتشر ساخت، حاصل شده است.

توسعه کُند صنعت مس

ایران رتبه هشتم یا نهم ذخایر مس  جهان را با در اختیار داشتن ۵ درصد ذخیره معدنی این فلز در اختیار دارد. رسانه ها ظرفیت تولید مس ایران در سال ۲۰۰۹ را حدود 260 هزار تن اعلام کردند که با گذشت یک دهه از آنزمان این ظرفیت هنوز به ۳۰۰ هزار تن هم نرسیده است. به نقل از ایرنا، مدیرعامل شرکت ملی صنایع مس ایران در اردیبهشت ۱۳۹۹ ابراز امیدواری کرد ایران بتواند در سال ۱۴۰۳ ظرفیت تولید مس خود را به ۴۰۰ هزار تن در سال افزایش بدهد.

این اعتراف تلخ بدان معنی است که پس از گذشت ۱۰ سال و انجام اکتشاف و سرمایه گذاری های جدید ایران حتی قادر به توسعه و رشد حدود ۲۰ درصدی تولید مس نشده است. این در حالی است همانطور که در گزارش قبل این پرونده عنوان شد، کشور پرو در همین دوره زمانی توانست ظرفیت تولید خود را بیشتر از ۹۰ درصد ارتقا دهد و با تولید سالانه حدود ۲.۵ میلیون تن به جایگاه دومین تولیدکننده بزرگ مس جهان با صادرات بیشتر از ۱۲ میلیارد دلار در سال برساند.

اکتفا کردن به اقدامات حاشیه ای و بزرگنمایی موفقیت های غیرمرتبط همچون مدیریت تیم فوتبال و دادن آمارهای کلی و گاها غیرمرتبط و مبهم و طرح بهانه های تحریمی موضوعی نیست که بتوان با آنها اذهان کل جامعه را منحرف ساخت زیرا آمار و مقایسه با دیگر کشورهای مشابه خود گویای واقعیت است. این صنعت بزرگ با ظرفیت و منابع مادی و معنوی فراوان امانتی در دست مدیران است که باید عواید و منافع آن به همه ایرانیان برسد نه آنکه در انحصار جمعی محدود باشد و بقیه به ویژه کارگران شاغل در این صنعت از معادن تا کارخانه، تنها شاهد اقدامات تبلیغی و فعالیت های غیراقتصادی آن باشند.

پایان/