به گزارش تحریریه، نهضت احداث سدهای بزرگ در دهه های اخیر در کشورهای جهان سوم اوج گرفته است و بخش زیادی از سرمایه و امکانات کشورها در این زمینه به کار گرفته می شود. اما عده ای از محققین در دنیا، به این استراتژی کلان، انتقادات جدی داشته و معتقدند احداث این سدها معضلات زیست محیطی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی فراوانی را به همراه به همراه دارد. طبق بررسی های انجام شده اثرات منفی اجتماعی اقتصادی سدها ممکن است تا 70 سال طول بکشد.

درباره آثار و پیامدهای زیانبار اقتصادی و اجتماعی احداث سدهای بزرگ در دنیا مطالعات متعددی انجام شده است که در این گزارش به برخی از آنها می پردازیم: 

1. گرانی و افزایش قیمت خانه ها

بوهلن و یلویس (2008) اثرات اقتصادی سدهای ایجاد شده بر روی پنبوستوک در ماین ایالات متحده آمریکا را با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی مورد مطالعه قرار دادند نتایج مطالعه آنها حکایت از آن دارد که بعد از احداث سد، گرانی و افزایش قیمت خانه ها و میزان دارایی ساکنان مناطق بوده است.

2. عدم پذیرش جوامع بومی

تاهامیسی و همکاران (1997) معتقدند وجودی که سدها یک عامل مهم توسعه به شمار می آیند و قادر به تاثیر مثبت بر ابعاد مختلف زندگی انسان هستند، اما عموما به دو دلیل عدم قبول و پذیرش ساکنین از احداث یک بنای تازه در قلمرو زندگی شان و عدم تبعیت ساکنین مناطق اطراف سد از برنامه ریزی ها و حتی مقاومت و مخالفت با برنامه ها ممکن است بخشی از اهداف مثبت سدها محقق نشده و حتی در مواردی موجب بروز مشکلات و خطراتی برای ساکنین مناطق مجاور سد شود.

3. تغییر اقامت اجباری

مک کلی(1996) در مطالعه خود به این نتیجه رسیده است که مهمترین اثر اجماعی منفی پروژه های توسعه منابع آبی، تغییر مکان یا تغییر محل اقامت اجباری یا داوطلبانه مردم می باشد.

4. بروز درگیری و اختلاف میان مردم

آگویر(2005) در بررسی خود در سد چیکسوی، به این نتیجه رسید که ساخت این سد خطرات متنوع و زیادی را برای جوامع تحت تاثیر خود ایجاد کرده است. از جمله این خطرات می توان به اختلاف بین مردم متاثر از سد، از بین رفتن خانه ها و زمین، جابجایی، تخریب راه ها و مسیرهای ارتباطی، مشکلات تامین منابع آب، مشکلات بهداشتی و آلودگی ماهی ها اشاره کرد.

5. بروز شکست و بحران های اجتماعی

گلیک(2008) در مطالعه خود با عنوان پروژه سد تری جورج رودخانه یانگ تسه چین عنوان کرده است که مشکل تر از حساب کردن هزینه های ملی زیرسازی ساختمان سد، هزینه های غیررایج مربوط به شکست اجتماعی (بحران های اجتماعی)، فساد سیاسی، تغییر مکان فشرده، تلفات بوم شناختی و اکولوژیکی، تهدیدهای زمین شناسی همراه با زمین لغزه ها هستند.

6. فقیر شدن جوامع محلی

یان و همکاران (2005) بیان کرده اند که تحقیقات اخیر نشان داده است که زنان جابجا شده توسط پروژه سدتری جورج نسبت به مردها شدیدا تحت تاثیر قرار می گیرند و احتمال فقیر شدن آنها بیشتر و احتمال یافتن شغل جدید در مناطق جدید کمتر می باشد.

7. تشدید افسردگی

هاوانگ و همکاران (2007) معتقدند مهاجرت اجباری به طور آشکاری با تشدید افسردگی و مقاومت آنها در مقابل این گونه مردم جابجا شده ارتباط دارد.

8. افزایش فقر و تهدید امنیت غذایی

کمیسیون جهانی سدها(2000)، لی و همکاران(2001) و هگالوند(2006) بیان کرده اند که مساله عمده و نگرانی بزرگی که وجود دارد این است که مردم جابجا شده به واسطه ساخت پروژه ها با ریسک های بلندمدتی مواجه هستند که به فقیرتر کردن و همچنین تهدید کردن آنها با بی زمینی، عدم امنیت غذایی، بی شغلی، فرسایش و حاشیه سازی اجتماعی می انجامد.

9. فساد مالی و سیاسی دولت محلی

هگالوند(2006) و چائو(2001) بیان کرده اند که یک عامل اساسی که منشا بسیاری از چالش ها و مشکلات مردم جابجا شده سد تری جورج بوده است فساد دولت محلی بوده است که منجر به این می شد که درصد قابل توجی از سرمایه هایی که باید به افراد جابجا شده داده می شد به جیب مقامات دولتی می رفت.

10. آوارگی مردم

اسکودر(1993) تخمین می زند که بیش از 200 میلیون نفر به دلیل اجرایی شدن پروژه های زیربنایی، آواره شده اند که حدودا 40 درصد این رقم، مربوط به سدها است. با این حال سدها در حال حاضر به دلیل بازگشت سرمایه و سرمایه گذاری ها از سال 2000 به بعد به طور فزاینده ای توسعه یافته است.

طبق تحقیقات بانک جهانی با سرمایه گذاری ای که در بخش برق آبی انجام داده است تا حد زیادی بر روند سدسازی موثر بوده است.

بنابراین می توان گفت ساخت سد بر سطح زندگی و منابع درآمد خانوار برجسته تر از سایر اثرات آن است است. از نظر ساکنین بالادست سد، خانه، مزارع، باغات، مراتع و دام از مهمترین داشته های از دست رفته ایشان با احداث سد است که شرایط جدید قابل جبران نیست و خرید حق مالکیت و حقوق عرفی بهره برداران بالادست به تنهایی نمی تواند تأثیر چندانی بر اثرات منفی پروژه به ویژه آثار اقتصادی و اجتماعی آن داشته باشد و جایگزینی که در این باره توصیه می شود، آبخیزداری است. طبق نظر متخصصین از آنجا که آبخیزداری مبتنی بر طبیعت و نیازهای جوامع محلی است، نه تنها آثار مخرب و زیانبار احداث سد را ندارد، بلکه دارای فواید، مزایا و دستاوردهای متعدد اجتماعی و اقتصادی مثل افزایش اشتغال، افزایش تولید، رضایت جوامع محلی، بهبود معیشت و غیره است که این مساله در بسیاری از نقاط جهان به اثبات رسیده است.

پایان/