به گزارش تحریریه، قانون اصلاح قانون صدور چک با هدف حمایت از ذینفعان چک، حداکثر امکان را برای وصول چک در مراحل مختلف مدنظر قرار داده است. براساس این قانون، موجودی حساب جاری فرد صادرکننده چک و سایر حساب‌های فرد نزد بانک عهده، به تقاضای دارنده چک قابل برداشت است و در صورتی که موجودی تمامی حساب‌های فرد نزد بانک صادرکننده دسته چک نتواند مبلغ چک را تامین کند، چک به میزان مبلغ کسری، برگشت خورده و اقدامات تنبیهی ازجمله مسدودسازی وجوه حساب‌های فرد صاحب حساب و امضاکننده چک نزد شبکه بانکی به میزان مبلغ کسری چک در نظر گرفته می‌شود.

در صورتی که موجودی حساب صادرکننده چک نزد بانک کمتر از مبلغ چک باشد چگونه عمل می‌شود؟

در این صورت به تقاضای دارنده چک، بانک مکلف است مبلغ موجودی در حساب را به دارنده چک بپردازد و دارنده با قید مبلغ دریافت‌شده پشت چک، آن را به بانک تسلیم کند. بانک مکلف است بنا به درخواست دارنده چک برای باقی‌ مانده چک گواهینامه عدم پرداخت صادر کند.

برای مثال اگر شخصی چکی به مبلغ ۱۰۰ میلیون ریال کشیده باشد و موجودی حساب جاری ایشان 7۰ میلیون ریال باشد بانک به تقاضای دارنده چک مکلف است مبلغ 70 میلیون ریال را برداشت کرده و به ذینفع پرداخت کند. برای باقی 3۰ میلیون ریال نیز گواهینامه عدم پرداخت صادر کند.

آیا می‌توان از سایر حساب‌های صادرکننده چک در بانک عهده مبلغ کسری چک را تامین کرد؟

بله. در صورت کسری موجودی حساب جاری صادرکننده چک نزد بانک، مبلغ مورد نظر از سایر حساب‌های شخص در همان بانک ‌به ‌ترتیب ‌اولویت ‌از حساب ‌قرض‌الحسنه‌ پس‌انداز،‌ حساب ‌سرمایه‌گذاری‌ کوتاه‌مدت ‌و حساب‌سرمایه‌گذاری ‌بلندمدت برداشت شده و به ذینفع چک پرداخت می‌شود.

برای مثال اگر شخصی چکی به مبلغ ۱۰۰ میلیون ریال کشیده باشد و موجودی حساب جاری ایشان، 2۰ میلیون ریال باشد و در سایر حساب‌های خود (‌قرض‌الحسنه‌ پس‌انداز،‌ حساب ‌سرمایه‌گذاری‌ کوتاه‌مدت ‌و حساب‌سرمایه‌گذاری ‌بلندمدت) در همان بانک A نیز مبلغ 5۰ میلیون ریال داشته باشد بانک مکلف است علاوه بر برداشت موجودی 2۰ میلیون ریال در حساب جاری، 50 میلیون ریال موجود در سایر حساب‌های شخص را نیز برداشت کرده و به ذینفع چک تحویل نماید. برای باقی 30 میلیون ریال نیز گواهینامه عدم پرداخت صادر کند.

چرا در برخی مواقع شعب بانک‌ها به این تکلیف عمل نمی‌کنند؟

ذینفعان چک باید توجه داشته باشند براساس ماده ۵ قانون اصلاح قانون صدور چک، در صورتی که موجودی حساب صادرکننده چک نزد بانک کمتر از مبلغ چک باشد، به تقاضای دارنده چک بانک مکلف است مبلغ موجودی در حساب را به دارنده چک بپردازد. بنابراین دارندگان چک باید این موضوع را از شعبه درخواست کنند.

اگر مشتری تامین وجه چک صادره اش را از تمام حسابها در بانک خود تایید نکرده باشد، آیا بانک مجاز به برداشت وجه چک از سایر حساب هاست؟

بله. طبق دستورالعمل حساب جاری، از جمله مواردی که باید در قرارداد حساب جاری درج شود، تکلیف بانک به پرداخت وجه چک از محل موجودی قابل برداشت سایر حساب‌ها (به ترتیب مقرر در بندهای مذکور)، در صورت کافی نبودن موجودی حساب جاری صادرکننده می‌باشد. در واقع در صورت عدم تایید این موضوع توسط مشتری بانک، قرارداد حساب جاری منعقد نمی‌شود.

در صورت برگشت چک چه محرومیت‌هایی برای صادرکنندگان اعمال می‌شود؟

در قانون جدید چک، بعد از ثبت غیرقابل پرداخت بودن یا کسری مبلغ چک در سامانه یکپارچه بانک مرکزی، این سامانه مراتب را به صورت برخط به تمام بانک‌ها و مؤسسات اعتباری اطلاع می‌دهد. پس از گذشت بیست و چهار ساعت، تمام بانک‌ها و مؤسسات اعتباری حسب مورد مکلفند تا زمانی که از چک برگشتی رفع سوء اثر نشده است، محدودیت‌های زیر را نسبت به صاحب حساب و امضاکننده چک برگشتی اعمال کنند:
الف- عدم امکان افتتاح هرگونه حساب و صدور کارت بانکی جدید؛ حتی صدور المثنی/ تمدید تاریخ اعتبار کارت/ کارت اعتباری و تسهیلات خرد
ب- مسدود شدن وجوه تمام حساب‌ها و کارت‌های بانکی و هر مبلغ متعلق به صادرکننده که تحت هر عنوان نزد بانک‌ها یا مؤسسات اعتباری موجود است به میزان کسری مبلغ چک؛
ج- عدم پرداخت هرگونه تسهیلات بانکی یا صدور ضمانت‌نامه‌های ارزی یا ریالی؛
د- عدم گشایش اعتبار اسنادی ارزی یا ریالی.

محدودیت‌های برگشت چک برای چه کسانی اعمال می‌شود؟

تمامی محدودیت‌های فوق برای صاحب حساب و امضاکننده چک برگشتی در نظر گرفته می‌شود.

آیا حساب‌های صادرکنندگان چک برگشتی مسدود می‌شود؟

خیر. حساب مسدود نمی‌شود بلکه مبالغ موجود در حساب‌های صادرکننده چک برگشتی به میزان مبلغ کسری چک مسدود می‌شود.

کدام حساب‌های صادرکننده چک برگشتی نزد کدام بانک‌ها مسدود می‌شود؟

در این زمینه دو اولویت وجود دارد: انتخاب بانک یا موسسه اعتباری و انتخاب حساب
اولویت مسدود شدن وجوه حساب‌ها با بانک‌ها و موسسات اعتباری خواهد بود که مجموع موجودی حساب‌های سپرده متناظر (ریالی یا ارزی) صادرکننده چک نزد آنها بالاترین رقم باشد. همچنین درخصوص نحوه انتخاب حساب‌های صادرکننده چک، اولویت به ترتیب با حساب‌های سپرده سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت،‌ سپرده سرمایه‌گذاری بلندمدت، سپرده قرض‌الحسنه پس‌انداز و سپرده قرض‌الحسنه جاری صادرکننده چک است.

مسدودسازی وجوه در حساب‌های افراد بعد از برگشت چک در چه زمانی انجام می شود؟

در حال حاضر پس از گذشت بیست و چهار ساعت از ثبت غیرقابل پرداخت بودن یا کسری مبلغ چک در سامانه یکپارچه بانک مرکزی، وجوه حساب‌های افراد به میزان مبلغ کسری چک مسدود می‌شود. در واقع مهلت ۲۴ ساعته توسط قانونگذار برای تامین موجودی حساب چک قبل از اعمال اقدامات تنبیهی در نظر گرفته شده است.

پس از برگشت چک و مسدود شدن وجوه، مازاد مبالغ موجود در حساب‌های صادرکننده چک برگشتی قابل برداشت است؟

بله. در واقع مبالغ موجود در حساب‌های افراد صادرکننده چک برگشتی به میزان مبلغ کسری چک مسدود می‌شود. برای مثال اگر چک شخصی به مبلغ ۱۰۰ میلیون ریال در بانک A برگشت بخورد، مبالغ موجود در حساب‌های وی در سایر بانک‌ها مجموعا به مبلغ ۱۰۰ میلیون ریال مسدود می‌شود. در این صورت مازاد موجودی حساب فرد قابل برداشت است و شخص می‌تواند از آن مبلغ استفاده کند.

محرومیت‌های ناشی از چک برگشتی در چه مواردی اعمال نمی‌شود؟

در مواردی که یکی از دلایل برگشت چک شامل ماده ۱۴ قانون اصلاح قانون صدور چک باشد این محرومیت‌ها اعمال نمی‌شود. چک‌های مشمول ماده ۱۴ چک‌هایی است که صادرکننده چک یا ذینفع یا قائم مقام قانونی آن‌ها با تصریح به این که چک مفقود یا سرقت یا جعل شده و یا از طریق کلاهبرداری یا خیانت در امانت یا جرائم دیگری تحصیل گردیده می‌تواند کتباً دستور عدم پرداخت وجه چک را به بانک بدهد. بانک پس از احراز هویت دستور دهنده از پرداخت وجه آن خودداری خواهد کرد و در صورت ارائه چک بانک گواهی عدم پرداخت را با ذکر علت اعلام شده صادر و تسلیم می‌نماید.

رفع مسدودی وجوه حساب پس از برگشت چک چگونه انجام می‌شود؟

رفع مسدودی وجوه حساب شخص منوط به رفع سوءاثر از سوابق چک‌های برگشتی است.

رفع سوءاثر از سوابق چکهای برگشتی اشخاص با چه روش‌هایی ممکن است؟

بر اساس قانون صدور چک و قانون اصلاح قانون صدور چک مصوب سال 1397 و بخشنامه‌های صادره بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، تمام امور مربوط به رفع سوءاثر از چک‌های برگشتی اشخاص از طریق شعب و واحدهای تابعه بانک‌ها و به صورت ذیل امکانپذیر است:
ـ واریز کسری مبلغ چک به حساب جاری نزد بانک عهده و ارائه درخواست مسدودی به مدت یک‌سال:
ـ ارائه لاشه چک برگشتی: مشتری لاشه چک برگشتی را به بانک ارائه و بانک در قبال آن به وی رسید تحویل می کند.
ـ ارائه رضایت‌نامه محضری دارنده (ذی نفع) چک به بانک
ـ ارائه نامه رسمی از مرجع قضائی یا ثبتی ذی‌صالح مبنی بر اتمام عملیات اجرایی در خصوص چک.
ـ ارائه حکم قضایی مبنی بر برائت ذمه صاحب حساب در خصوص چک.
ـ سپری شدن مدت سه سال از تاریخ صدور گواهینامه عدم پرداخت مشروط به عدم طرح دعوای حقوقی یا کیفری در خصوص چک توسط دارنده.

نحوه اطلاع‌رسانی مسدودی وجوه حساب‌های صادرکننده چک برگشتی به چه صورت است؟

پس از برگشت چک و مسدودسازی حساب مراتب در اینترنت‌بانک، موبایل‌بانک و ... به اطلاع صادرکننده چک می‌رسد. همچنین پیامکی حاوی اطلاعات  مسدودسازی  وجوه حساب ناشی از برگشت چک برای صادرکننده توسط بانک مربوطه ارسال می‌شود.

نحوه اطلاع‌رسانی در زمان رفع مسدودی به چه صورت است؟

پس از رفع سواثر از چک برگشتی و انجام فرایند رفع مسدودی،  مراتب در اینترنت‌بانک و موبایل‌بانک به اطلاع فرد خواهد رسید. همچنین پیامک اطلاع‌رسانی توسط بانک مربوطه درخصوص رفع مسدودی نیز به انضمام اطلاعات لازم (حاوی مبلغ، حساب و بانک مربوطه) برای فرد ارسال می‌شود.

آیا امکان استعلام مبالغ مسدود شده حسابها بابت چک برگشتی وجود دارد؟

صادرکنندگان و ذینفعان چک برگشتی می‌توانند با مراجعه به سایت بانک مرکزی به نشانی www.cbi.ir، در قسمت فوتر (پانوشت) وب سایت (https://www.cbi.ir/InquiryMahCheque/23586.aspx)، از بخش «استعلام مبالغ مسدود شده حسابها بابت چک برگشتی» از مبالغ مذکور آگاهی یابند.  
صادرکنندگان و ذینفعان چک برگشتی پس از مراجعه به صفحه فوق‌الذکر و با وارد کردن اقلام اطلاعاتی شامل کد ملی یا شماره تلفن همراه صاحب حساب/امضاکننده/ذینفع، می‌توانند از دو شیوه «اطلاعات چک» و «کد رهگیری چک برگشتی» نسبت به استعلام مبالغ مسدود شده حسابها بابت چک برگشتی اقدام کنند.

اطلاعات ارائه شده در صفحه استعلام مبالغ مسدودشده حساب بابت چک برگشتی شامل چه مواردی است؟

در این صفحه اطلاعاتی شامل شناسه حکم، شماره شبا حساب، مبلغ مسدودشده، تاریخ های مسدودی و رفع مسدودی و وضعیت فعلی حساب ارائه می شود. وضعیت های حساب شامل مسدودشده (وجه مربوطه غیر قابل برداشت می باشد)، رفع مسدودشده (وجه مربوطه قابل برداشت توسط صاحب حساب می باشد) و یا در حال انجام عملیات (در حال پیگیری رفع مسدودی توسط بانک مربوطه) است.

آیا ذینفع چک می‌تواند پس از مسدودی مبلغ کسری چک، مبلغ را از بانک طلب کند؟

خیر. این موضوع نیازمند فرآیند قضایی و حکم دادگاه است. دارنده چک برگشتی می‌تواند با در دست داشتن گواهی عدم پرداخت به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی قوه قضاییه مراجعه و صدور اجراییه از دادگاه را درخواست کند.

پایان/