به گزارش خبرگزاری تحریریه، سدسازی و آبخیزداری از راه های استحصال آب و مهار سیل به شمار می رود. تحقیات دهه اخیر نشان می‌دهد که مشکلات ناشی از احداث سدها در مقایسه با منافع آن قابل بررسی و مداقه است. سدهایی که در مسیر آبراهه‌ها ایجاد می‌گردند در بسیاری مواقع تاثیرات نامطلوبی را در شرایط اکولوژیکی، هیدرولوژیکی و مسائل اقتصادی و طبعاً اجتماعی پایین دست می‌گذارند. بهم خوردگی شرایط مورفولوژی رودخانه و پایین دست، تجمع رسوب در یک نقطه، تاثیر بر اکولوژی منطقه، تبخیر زیاد، امکان آلودگی، بهم خوردگی شرایط زیستی یک نقطه و شیوع بیماری‌های انسانی و دامی زمینه ساز بروز بحران‌های اجتماعی و اقتصادی است، که امروزه در کشورهای پیشرفته در شوراها و کمیته‌ها تصمیم‌گیری در مورد اجرای آن به سختی مورد موافقت قرار می‌گیرد و در برخی موارد نیز به تخریب سدهای بزرگ روی آورده اند.

اما باید گفت بسیاری از مشکلات فوق در طرح های استحصال آب به روش آبخیزداری وآبخوانداری وجود نخواهد داشت. ظرفیت بسیار بالای آبخیزها وآبخوانها و عدم محدودیت آن، پخش رسوب در سطح وسیع و عدم تجمع نقطه‌ای آن، تجمع آب در سفره‌های زیرزمینی و عدم آلودگی آنها به دلیل عبور از لایه های مختلف متخلخل، ساده و ارزان قیمت بودن اجرای آنها، امکان استفاده از رطوبت عرصه بعد از پخش جهت توسعه مراتع و ایجاد جنگلهای دست کاشت، ایجاد عرصه های زراعت سیلابی با کمک رسوب حمل شده در راستای بهبود حاصلخیزی خاک و رطوبت ناشی از پخش، نداشتن تبخیر قابل توجه پس از تغذیه سفره، عدم تاثیر منفی در شرایط اکولوژیکی و زیست محیطی، عدم امکان بروز حوادثی نظیر شکست سدها، استقبال مردم، قابل فهم بودن و امکان ترویج آن در سطح وسیع، همگی از مزایای مثبت طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری می‌باشد.

برای اینکه مزایای آبخیزداری و آبخوانداری به لحاظ اقتصادی بصورت ملموس روشن و آشکار شود، می توانیم به نمونه سد نساء و پروژه آبخوانداری و پخش سیلاب نرماشیر بم مثال بزنیم که هر دو این پروژه در یک حوزه آبخیز (استان کرمان) و نزدیک به یکدیگر و به صورت همزمان از سال 1375 شروع شد.

سد نساء تاکنون به صورت کامل افتتاح نشده است. این سد قادر است 130 میلیون متر مکعب آب تحویل نماید. قابل ذکر است که به دلیل شرایط زمین شناسی حوضه و وجود اراضی مارنی، رسوب معلق تولید شده قابل توجه بوده که باعث کاهش عمر مفید سد خواهد شد. همچنین هزینه احداث سد نیز حدود 160 میلیارد ریال بوده است. این در حالی است که پروژه آبخوانداری نرماشیر بم تنها با 8 میلیارد ریال انجام شده است و در سال 1377-1376 (یعنی حدود یک سال پس از شروع بکار پروژه) به بهره برداری رسیده است و اراضی کشاورزی بسیار زیادی نسبت به سدسازی را در طی این سالها تحت پوشش خود قرار داده است.

جدول مقایسه عمر مفید و هزینه پروژه احداث سد و آبخوانداری

طبق بررسی های انجام شده با توجه به وقوع خشکسالی استثنایی در کشور و بخصوص در شرق ایران پروژه آبخیزداری و آبخوانداری نرماشیر تاکنون با حجمی برابر 290 میلیون مترمکعب آبگیری نموده که با توجه به مدل هیدرولیکی دشت، انتظار می‌رود که حداقل 80% آن تغذیه شده باشد. یعنی میزان آب استحصالی ناشی از 8 سال خشکسالی و آبگیری 53 مورد سیل حدود 240 میلیون مترمکعب می‌باشد.این میزان توانسته است 16.6% از بیلان منفی دشت نرماشیر را جبران نماید. علاوه بر ارزش‌های غیر مشهود عملکرد این ایستگاه با یک محاسبه ساده و با احتساب قیمت 1000 ریال برای یک مترمکعب ارزش آب استحصالی برابر 240 میلیارد ریال میباشد. در حالیکه کل هزینه انجام شده در ایستگاه بابت عملیات پخش سیلاب (شامل هزینه کل منهای هزینه احداث بنا، جاده، نهالستان، چاه و تأسیسات) مبلغ 8.000.000.000 ریال (معادل هشتصد میلیون تومان) می‌باشد.

دکتر فرود شریفی «استاد دانشگاه و رئیس اسبق سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری»

پایان/