به گزارش تحریریه، آخر این هفته قرار است اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در شهر دوشنبه تاجیکستان برگزار شود. موضوع افغانستان احتمالا مهمترین موضوعی است که مورد توجه سران سازمان خواهد بود.

بحث‌هایی نیز در مورد پذیرش عضویت کامل ایران در این سازمان مطرح شده است. با وجود آن‌که تقریباً اغلب تحلیلگران عضویت کامل ایران در این سازمان را در کل امر مثبتی تلقی می‌کنند، اما در عین حال نگرانی‌هایی نیز در خصوص پیامدهای منفی احتمالی عضویت کامل وجود دارد.

ایران در حال حاضر به‌عنوان عضو ناظر حضور دارد و علاقه‌مند است که عضو دائم شود اما برای اینکه کشور جدیدی عضو دائمی این سازمان شود، اجماع بین هشت عضو باید حاصل شود. 

عضویت در سازمان همکاری شانگهای با توجه به آیین نامه پذیرش اعضای جدید در سازمان به این صورت است که درخواست رسمی ایران توسط وزارت امور خارجه به رئیس شورای سران یعنی تاجیکستان داده می‌شود، سپس رئیس شورای سران درخواست را به شورای وزاری خارجه می‌دهد و سپس آن هم به شورای هماهنگ کنندگان ملی و دبیرکل ارجاع می‌دهد و سپس به شورای سران می‌آید و سران نظر موافق یا مخالف خود در این خصوص را اعلام می‌کنند و پس از موافقت شورای سران است که فرایند عضویت ایران آغاز می‌شود. در این مرحله، مهمترین بخش تهیه پیش‌نویس توافق‌نامه عضویت است که فرایند زمان‌بری است.

در مورد عضویت کامل ایران در این سازمان و معایب و مزایای آن نظرات مختلفی وجود دارد. برخی معتقدند عضویت کامل ایران در سازمان شانگهای با توجه به تعهداتی که ایجاد می‌کند چندان به صلاح کشور نیست و عضو ناظر بودن بیشتر به ما کمک می‌کند. این رویکرد بدبینانه معتقد است عضویت در سازمان همکاری شانگهای تأمین کننده منافع ملی ایران نیست و برعکس امکان دارد امتیازاتی داده شود که ممکن است به منفعت ملی و حاکمیت ملی ما خدشه وارد کند، در صورتی که ما باید از جنبه امنیتی و نظامی مستقل باشیم و همچنان همان سیاست نه شرقی، نه غربی را دنبال کنیم. به تعبیر دیگر، ما باید یک نوع موازنه در روابط خود با سازمان‌های منطقه‌ای برقرار کنیم و مستقل از آن‌ها اقدام کنیم. به طور مشخص در ابعاد نظامی، امنیتی و تعهدات چندگانه این سازمان، ما را اسیر تعهداتی می‌کند که دستاورد قابل توجهی در ازای آنها به دست نمی‌آوریم.

از طرف دیگر یکی از امیدهای ایران برای عضویت این است که قرار است سازمان شانگهای از موقعیت ایران در برابر آمریکا حمایت کند، درصورتی که چنین اتفافی رخ نخواهد داد. همچنین نگاه این سازمان یک نگاه روسی_چینی است و تفوق دیدگاه چین و روسیه در این سازمان اهمیت دارد. شاید انتظار می‌رفت که با عضویت هند و پاکستان این سازمان متوازن‌تر شود اما این موضوع تاکنون بیشتر باعث تشتت آرا در این سازمان شده است. یعنی با یک سازمان یک‌دست و متحد روبرو نیستیم و به برجسته و پررنگ کردن نقش منطقه‌ای ایران کمکی نخواهد کرد.

در چارچوب این دیدگاه بهتر است به جای سازمان همکاری شانگهای، روابط در اوراسیا را تقویت کنیم چراکه دارای منافع اقتصادی است و می‌تواند باعث ایجاد بازارهای جدیدی برای ایران شود. منافع ملی ما اقتضا می‌کند که به جای تاکید بر سازمان همکاری شانگهای حضورمان را در اتحادیه‌ اوراسیا که جنبه اقتصادی دارد تقویت و گسترش دهیم تا در آینده امکان گسترش همکاری‌ها در اوراسیا را داشته باشیم.

 در مقابل این دیدگاه بدبینانه، دیدگاه‌های موافق عضویت ایران در این سازمان معتقدند عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای به چند دلیل حائز اهمیت و مفید است. اول این‌که ایران خودش خواستار این عضویت در دولت های مختلف بوده است. دوم این‌که یک سازمانی که همزمان هند، چین، پاکستان و روسیه در آن عضو هستند چه ضرری می‌تواند برای ایران داشته باشد و برعکس حضور در چنین سازمان منطقه‌ای می‌تواند تأثیرگذار باشد. در واقع عضویت ایران در سازمان شانگهای نه تنها هیچ ضرری برای ایران ندارد و ضربه‌ای به منافع ملی ایران وارد نمی‌کند، بلکه از لحاظ سیاسی موجب افزایش اعتبار ایران می‌شود.

مورد دیگر این است که تعهدات نسبت به سازمان همکاری شانگهای تاکنون نشان داده است که هیچ کدام از دولت‌های عضو به دلیل تعهداتشان نسبت به سازمان ناگزیر به عمل و اقدامی نشده‌اند و به این معناست که تفسیر بندهای اساسنامه شانگهای تفسیر موسعی دارد و دولت ها می‌توانند به راحتی از زیر بار تعهدات خود نسبت به سازمان خارج شوند که برای ایران هم این‌گونه خواهد بود.

مساله دیگر این است که عضویت ایران به لحاظ پرستیژی حائز اهمیت است و عدم پذیرش ایران در این سازمان یک نکته منفی برای سیاست خارجی ایران است. این موضوع نشان دهنده نوع نگاه دیگران به ما می‌باشد و به این معناست که ایران حتی در سازمان همکاری شانگهای که یک بلوک غیرغربی هست نیز پذیرفته نمی‌شود.

نهایتاً، با وجود اینکه این‌ امکان وجود دارد که در موضوعاتی مانند موضوع افغانستان شاهد اقدامات جدی و کارکرد موثری از طرف سازمان همکاری شانگهای نباشیم، اما امکان گفتگو، تعامل و اظهار نظر را ایجاد می‌کند.

منبع: کانال ایران دیپلماتیک

پایان/