به گزارش تحریریه، نزدیک به نیم دهه است که ایران و عربستان روابط تیره ای را تجربه می کنند، عمده دلایل کنونی این تنش به مسائل متعددی چون بحران یمن و حمله های هوایی مکرر ائتلاف عربی به رهبری سعودی ها به این کشور جنگ زده، اختلاف بر سر سوریه و لبنان، سیاست های ضدبرجامی آل سعود، حادثه منا، اعدام شیخ «نمر النمر» روحانی شیعه در عربستان، حمله به سفارت و کنسولگری این کشور در تهران و مشهد برمی گردد.

البته سیاست های آمریکای ترامپ نیز در این زمینه بی تاثیر نبود. قطع روابط دیپلماتیک تهران و ریاض سال ۲۰۱۶ اتفاق افتاد یعنی همان سالی که «دونالد ترامپ» در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا پیروز رقابت های سیاسی شد و به کاخ سفید راه یافت. سیاست های کاخ سفید از آن پس بر محور آشتی اعراب و اسراییل استوار شد تا این اتحاد به عنوان سدی در برابر تحرکات منطقه ای ایران عمل کند.

با شکست ترامپ در انتخابات ۲۰۲۰ این کشور، ریاض راه خود را از تل آویو جدا ساخت و طی این چند ماه شاهد دست کم دو دور مذاکرات محرمانه بین مقامات ایران و عربستان به ترتیب در بغداد و مسقط بوده ایم. چندی پیش روزنامه «العرب» چاپ لندن پیش بینی کرد که تغییرات در روابط بین ایران و عربستان نزدیک است و این تغییرات را می توان از لحن مقامات سعودی نسبت به تهران و سفرهای وزیران امور خارجه آنها به قطر و عمان که بین دو کشور نقش میانجی ایفا می کنند، احساس کرد.

روزنامه انگلیسی «فایننشال تایمز» اولین رسانه ای بود که از این مذاکرات برای اصلاح روابط فی مابین پرده برداشت. بر اساس گزارش تارنمای مذکور، این گفت و گو ها پنج سال پس از قطع روابط دیپلماتیک بین دو کشور در بغداد انجام شده است؛ خبری که متعاقبا بناچار از سوی مقام های تهران و ریاض تایید شد.

با جدیت آمریکا برای احیای برجام و به موازات آن پیشرفت مذاکرات هسته ای در وین طی شش  دور گفت وگو، شاهد لحن آشتی جویانه ولیعهد عربستان در مورد رابطه با ایران بودیم. ضمن اینکه ریاض در حال اجماع سازی و به عبارتی همگام کردن دولت های عربی حاشیه خلیج فارس با سیاست های خود در قبال ایران است.

روزنامه «العرب» چاپ لندن اردیبهشت ماه در این باره نوشت: عربستان در تلاش برای تدوین یک موضع واحد بین کشورهای خلیج فارس برای گفت وگو با ایران می باشد که ممکن است هدف آنی و فوری ریاض باشد، تا عربستان با جمع آوری حداکثر کارت های قدرت، بتواند برای بهبود شرایط گفت وگو با ایران که در حال حاضر از فشارهای آمریکا رها شده و در وین در حال گفت وگو با دولت بایدن (گروه ۱+۴) در مورد برنامه هسته ای است، استفاده کند.

از نگاه ناظران افزون بر پیشرفت مذاکرات هسته ای و احتمال احیای برجام، چند موضوع مهم دیگر نیز بسترساز تغییر نگرش مقامات سعودی نسبت به ایران شده است که گرفتاری ریاض در منطقه به ویژه در جنگ یمن و تغییر رویکرد کلی دولت جدید آمریکا درباره مسایل منطقه ای از آن جمله هستند. تاکید واشنگتن بر خاتمه دادن به بحران یمن و منع صادرات سلاح به عربستان و ائتلاف عربی در هفته های نخست زمامداری بایدن باعث شد تا ریاض از مواضع قبلی خود تاحدی عقب نشیند.

حال این پرسش به ذهن می رسد که در دولت بعدی ایران، روابط تهران و ریاض چه سمت و سویی خواهد یافت؟

آنچنان که از اظهارات رئیسی درباره سیاست خارجی و منطقه ای ایران در دولت او بر می آید، وی برای بهبود مناسبات با همسایگان از جمله عربستان سعودی خواهد کوشید. به تازگی پایگاه شبکه خبری «الجزیره» در گزارشی نوشته است که به دنبال اظهارات رئیس جمهور منتخب ایران درباره تمایل به بهبود روابط با همسایگان و به طور خاص عربستان سعودی، «فیصل بن فرحان» وزیر امور خارجه عربستان تاکید کرد که ریاض صحت اظهارات رئیسی را بر اساس «واقعیت موجود» قضاوت خواهد کرد.

موضوع مهمتر اما جایگاه رهبری در سیاستگذاری و تصمیمات مهم در حوزه سیاست خارجی است. از زمان پیروزی رئیسی در انتخابات بیش از پیش بازیگران خارجی به جایگاه ویژه رهبری توجه نشان داده اند؛ موضوعی که در اظهارات اخیر «جن ساکی» سخنگوی کاخ و نیز بن فرحان وزیرخارجه عربستان نسبت به انتخاب رئیسی کاملا مشهود است. براین اساس به نظر می رسد. در دوره رئیسی که دولت وی با دیگر ارکان اصولگرای نظام همسو است، بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای فکر می کنند بیش از آنکه به پاستور نگاه کنند، باید نگاه شان به جماران و بیت رهبری باشد. 

پایان/