به گزارش تحریریه، هر چند مذاکرات هسته ای منتهی به برجام ۲۲ ماه به طول انجامید اما باز هم در این مدت نسبتا طولانی، مسائل مهمی به ویژه در زمینه رفع تحریم ها از چشمان تیم دیپلماتیک و هیات کارشناسی ایرانی دور ماند. دسترسی به سیستم مبادله‌ دلارپایه و چرخه‌ دلار  که این نوع همکاری در نظام بانکی با عنوان «U-Turn» شناخته می‌شود، یکی از این موارد بود.

منع ایران از معاملات دلاری به حدود ۱۲ سال پیش برمی گردد. تا قبل از سال ۲۰۰۸ بانک‌های ایرانی با واسطه بانک‌های خارجی مانند بانک‌های سوییسی از چرخه دلار استفاده می‌کردند. به عبارت دیگر بانک‌های ایرانی بدون داشتن ارتباط مستقیم با سیستم بانکی آمریکا و با استفاده از بانک‌های دیگر از خدمات دلاری بهره می‌بردند. چرا که هرگونه استفاده از دلار در نظام بانکی در هرکجای جهان نیازمند اخذ مجوز لازم از نظام بانکی آمریکاست.

بر همین اساس ایران می‌توانست مهم‌ترین تجارت خارجی خود یعنی فروش نفت خام خود را با استفاده از دلار انجام دهد و همچنین در طرف دیگر در واردات هم از ارز دلار استفاده کند. این اجازه استفاده از ارز دلار بر اساس مقرراتی بود که در آمریکا وجود داشت. «مقررات تراکنش‌های مالی ایرانی» ( Iranian Transactions Regulations) به ایران اجازه استفاده از چرخه دلار را می‌داد.

اما از نوامبر ۲۰۰۸ این مقررات تغییر کرد و بر اساس مصوبه وزارت خزانه‌داری آمریکا استفاده بانک‌های ایرانی از این خدمت ممنوع شد. اداره کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا طی یک فدرال رجیستر که در تاریخ ۱۰ نوامبر ۲۰۰۸ منتشر شد، اعلام کرد که مقررات قبلی مربوط به تراکنش‌های مالی ایرانی اصلاح شده و در نتیجه اختیارات قبلی مبنی بر اجازه استفاده از یوترن (U-Turn) لغو می‌شود.

در سال 2015 و حین امضای توافق هسته ای برجام متاسفانه برخی تحریم های بنیادی و ریشه ای نادیده گرفته شده است. در این میان دو تحریم مهم عبارت بودند از: آیسا و یوترن. تحریم های آیسا به این معنی است که هیچ کشور خارجی حق سرمایه گذاری بیش از ۲۰ میلیون دلار در بخش انرژی ایران را ندارد. حال این پرسش به ذهن می رسد که آیا با ۲۰ میلیون دلار مشکلات اقتصادی کشور حل می شود؟!

به گفته «رستم قاسمی» وزیر نفت دولت دهم، شرکت توتال با فرض اینکه با اجرای برجام تحریم های آیسا نیز لغو شده، برای عقد قرارداد با ایران پا پیش گذاشت. وقتی متوجه شد این تحریم ها هنوز به قوت خود باقی است، توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی را رها کرد.

نکته مهمتر این که برخلاف آیسا که لغو آن نیازمند تصمیم کنگره آمریکا است، یوترن مستقیما از سوی رئیس جمهور آمریکا علیه ایران اعمال شده و در عین حال لغو آن در هیچ یک از بندهای برجام نیامده است. با توجه به اینکه همچنان نزدیک به ۸۵ درصد از تبادلات مالی دنیا با دلار صورت می گیرد سوال این است که آیا در صورت احیای برجام اما وقتی تحریم یوترن لغو نشود، آیا توافق هسته ای می تواند گشایش اقتصادی را برای کشور ایجاد کند؟

تحریم «کاتسا» از آن جهت در موارد فوق الذکر در برجام گنجانده نشد که این تحریم بعد از برجام (مرداد ۱۳۹۶ / جولای ۲۰۱۷) توسط آمریکای ترامپ شکل گرفت؛ تحریمی که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را نشانه رفت و تحریم ها را به سمت مسائل حقوق بشری و تروریستی سوق داد. 

در مجموع انتقاد از تیم هسته ای به دلیل ماندگاری تحریم های یوترن، همواره وجود داشته است. به عنوان نمونه چندی پیش «سعید جلیلی» عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در صفحه شخصی توئیتر خود نوشت: یکی از رفتارهای آمریکا علیه ما؛ بحث U-Turn دلار بود. چرخه دلار را به روی ما بست. سوال: در برجام وقتی شما آن همه امتیازات دادید، بتن ریختید، جمع کردید و مواد را خارج کردید، چرا لغو این تحریم را نگرفتید؟ این ربطی به حضور یا خروج ترامپ از برجام ندارد. نتوانستند در برجام این را لغو کنند. قانون کنگره هم نبود، یک تحریم وزارت خزانه داری بود.

در حالی که انتظار می رود تیم هسته ای به قول معروف «از یک سوراخ دو بار گزیده نشوند»، انگار این اشتباه دیگربار در حال تکرار است و این موضوع در کلام «سیدعباس عراقچی» معاون سیاسی وزیر امور خارجه پیدا بود. وی روز سه شنبه هفتم اردیبهشت ماه پس از پایان نشست کمیسیون مشترک برجام در گفت‌وگو با «پرس تی وی» در پاسخ به سؤالی در خصوص تحریم‌های موسوم به چرخه دلار یا یوترن که مانع اصلی تعاملات بانکی ایران و مانع بزرگ بهره‌مندی ایران از منابع برجام است و اینکه آیا ایران برداشته شدن این تحریم‌ها را نیز مطالبه کرده، گفت: بررسی این موضوع را باید به کارشناسان بسپاریم. در حال حاضر در حال کار کردن بر روی موضوع تبدیل پول‌های مختلف هستیم.

از اظهارات مبهم و نامشخص رییس تیم دیپلماتیک دست کم دو برداشت کلی می توان داشت: نخست اینکه تیم هسته ای تا کنون به صورت جدی به این موضوع ورود نکرده و پرداختن به یوترن از دور آتی مذاکرات وین (دور چهارم) صورت خواهد گرفت. دوم اینکه مذاکرات کنونی برای احیای برجام است؛ همان سندی که در آن هیچ اشاره ای به چرخه دلار نشده و در صورت بازگشت به متن برجام نمی توان انتظار لغو تحریم جدید را داشت در نتیجه توافق هسته ای ایران و ۱+۵ با همان نقایص بزرگ تکرار خواهد شد.

پایان/