به گزارش تحریریه، آبخیزداری از موضوعات بسیار مهم و اولویت دار نظام جمهوری اسلامی ایران به شمار می رود و متاسفانه به این مساله تاکنون بطور جدی پرداخته نشده است. در تعریفی ساده آبخیزداری مدیریت منابع زیستی در هر حوزه‌ی آبخیز است، به‌گونه‌ای که امکان بهره‌برداری پایدار از منابع فراهم شود. حوزه‌ی آبخیز پهنه‌ای است که بارش‌های وارده بر آن به یک آب‌راهه یا آب‌انباشت منتهی می‌شود و منابع زیستی شامل آب و خاک، منابع گیاهی، منابع جانوری، هوا و اکوسیستم می‌باشد. آبخیزداری در مقایسه با سدسازی دارای آثار، فواید و مزیت های فراوانی است که در اینجا به بخشی از این فواید و مزایا اشاره می شود:

1. سرمایه گذاری کمتر و پایین تر آبخیزداری نسبت به سدسازی

آبخیزداری نسبت به سدسازی اقتصادی و بسیار کم هزینه تر است؛ به طوری که هزینه‌ی احداث سدهای بزرگ و زمان مطالعه و اجرای آنها بیش از 10 برابر هزینه‌ی مطالعه و اجرای پروژه‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری در هر حوزه‌ی آبخیز است. با این وجود متاسفانه بعد از انقلاب بجز مقطع کوتاهی در دهه هفتاد به آبخیزداری اهتمامی صورت نگرفته است.

از سال 1380 تا کنون آبخیزداری دارای ردیف بودجه اختصاصی در مجلس است و در سال های اخیر، تخصیص بودجه های آبخیزداری صرفا از طریق مقام معظم رهبری از صندوق توسعه ملی بوده است.

2. آبخیزداری رویکردی کاملا درآمدزا است

احداث انواع سد و بند یک رویکرد صرفاً هزینه‌ای است؛ در حالی که آبخیزداری یک رویکرد درآمدزا می‌باشد و اجرای آن در هر حوزه‌ی آبخیز باعث تولید ارزش افزوده می‌گردد. با اقدامات آبخیزداری کل پهنه‌ی حوزه‌ی آبخیز عرصه‌ی تولیدات زراعی، باغی، دامی، جنگلی و مرتعی شده و یک زنجیره‌ی کامل ارزش افزوده جدید به‌وجود می‌آورد که این مساله افزایش رفاه، بهبود معیشت و رضایت جوامع محلی را به دنبال خواهد داشت.

3. ایجاد اشتغال و کسب وکار پایدار آبخیزداری نسبت به سدسازی

اگرچه آب تولیدی در هر روشی (آبخیزداری و سدسازی) می‌تواند تولید و اشتغال و ارزش افزوده به‌بار بیاورد در حالی که کاربست فناوری آبخیزداری علاوه بر ارزش افزوده‌ی ناشی از تولید آب، خود یک رویکرد اشتغال‌زا و ابزار گسترش کسب‌وکار پایدار در هر حوزه‌ی آبخیز می‌باشد.

4. بهره برداری به صورت پایدار آبخیزداری

 سدسازی اگرچه یک اقدام بعضاً ضروری است اما این فناوری در کل سازگار با محیط زیست و توسعه پایدار نیست و اسباب آلودگی منابع، کاهش پایداری و نابودی منابع زیستی را فراهم می کند، در حالی که آبخیزداری یک ابزار بهره‌برداری پایدار از منابع زیستی و زیرساخت توسعه‌ی پایدار ملی در کلیه‌ی مراحل است. در دامنه‌ی جبال بارز کرمان دو پروژه‌ی آبخوانداری و سدسازی روی دو رودخانه‌ی همجوار احداث شده که پایلوت مناسبی برای مقایسه‌ی عملکرد فناوری‌ها در رابطه با منابع زیستی می‌باشد.

5. مشارکت گسترده مردمی در آبخیزداری بر خلاف سدسازی

گرچه سدسازی در مرحله‌ی احداث و بهره‌برداری مشارکت‌های محدود مردمی را ایجاد می‌کنند ولی آبخیزداری ابزار کارآمد و پایدار مشارکت گسترده‌ی مردم در توسعه‌ی پایدار ملی در هر حوزه‌ی آبخیز است. علت این مساله نیز آن است که آبخیزداری متناسب با نیازهای جوامع محلی طراحی و اجرا می شود و این مساله باعث شده است که تقاضای آبخیزداری در کشور در سال های اخیر به شدت افزایش یابد. لذا مشارکت مردمی را می توان از وجوه تمایز عمده، آبخیزداری از سدسازی دانست.

6. برتری آبخیزداری نسبت به سدسازی در مباحث پدافند غیر عامل

 سدسازی همه‌ی قابلیت‌ها و فرصت‌های لازم را برای دشمن جهت بحران‌آفرینی اعم از تخریب سدها و نابودی عرصه‌ها و سکونت‌گاه ها و زیرساخت‌های پایین‌دست، امکان آلوده نمودن بیولوژیک و شیمیایی مخازن سدها را فراهم می‌کند.  لیکن آبخیزداری به‌گونه‌ای مؤثر خطر تجمع و تشدید خطرآفرینی سیلاب‌ها را کاهش داده و هزینه‌ها و فرصت‌سوزی فراوانی را برای دشمنی که در صدد تخریب و تهاجم به منابع آبی باشد به‌وجود می‌آورد، زیرا دشمن برای ایجاد بحران باید به نقاط بسیار متعدد و کوچک حمله کند که این امر بسیار زمان‌بر و پرهزینه می‌باشد، به‌علاوه با مقابله و مقاومت گسترده‌ی مردمی روبه‌رو می‌شود که خود حافظ و نگهبان زیرساخت‌ها و بهره‌برداران هستند. حضور و حفاظت بهره‌برداران متعدد مردمی در هر حوزه‌ی آبخیز در صورتی که آموزش‌های لازم نیز به آنها داده شود کم‌هزینه‌ترین، مناسب‌ترین و مؤثرترین رویکرد پدافند غیرعامل برای حفاظت از زیرساخت‌ها در هر حوزه‌ی آبخیز است که اقدامات آبخیزداری به انجام رسیده باشد.

7. استحصال آب بیشتر در آبخیزداری به نسبت سدسازی

آبخیزداری می تواند با جلوگیری از تبخیر آب باران و نفوذ آن به زیر زمین، 100 میلیارد متر مکعب آب به سرمایه آبی کشور اضافه کند (در حال حاضر آب قابل برنامه ریزی حدود 100 میلیارد متر مکعب است) این در حالی است که تا افق 1400، حداکثر تنها 10 میلیارد متر مکعب آب جدید از طریق احداث سدها به ظرفیت آبی کشور افزوده می شود. با آبخیزداری و آبخوانداری می توان سالانه 500 تا 1000 مترمکعب آب در سفره‌های زیرزمینی در هر هکتار ذخیره کرد و این می تواند در جهش تولید و اشتغال نقش اساسی و موثری را ایفا کند.

پایان/