به گزارش تحریریه، آبخیزداری مدیریت پایدار منابع زیستی در هر حوزه‌ی آبخیز است؛ به‌گونه‌ای که امکان بهره‌برداری پایدار از منابع زیستی که شامل آب و خاک و منابع گیاهی و منابع جانوری و هوا و اکوسیستم است فراهم شود. اقدامات آبخیزداری شامل تهیه اطلاعات پایه و آمایش سرزمین، تعیین کاربری اراضی، تعیین تکلیف جانمایی و میزان توسعه هر فعالیت در هر حوزه‌ی آبخیز، تحلیل فرصت‌ها و تهدیدها و داشته‌ها و نیازها می‌باشد؛ که نهایتاً به طراحی مدل مدیریت جامع حوزه‌ی آبخیز منجر می‌شود.

این رویکرد مدیریت منابع آب نسبت به روش مرسوم فعلی یعنی سدسازی دارای مزیت های فراوانی است که یکی از این مزیت ها، ارزان بودن و مقرون به صرفه بودن هزینه های آبخیزداری و آبخوانداری برای تأمین آب است. در این باره محمدتقی امانپور «معاون آموزش و تحقیقات وزارت جهاد سازندگی در دهه 70» و فردی که بسیاری از پیشرفت های کشور در عرصه آبخیزداری و آبخوانداری مرهون زحمات و تلاش های این مدیر جهادی است در گفتگو با میز اقتصادی سایت تحریریه می­گوید: «هزینه‌ی احداث سد زمان مطالعه و اجرای آنها بیش از 10 برابر هزینه‌ی مطالعه و اجرای پروژه‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری در هر حوزه‌ی آبخیز است. حتی هزینه های آبخیزداری و آبخوانداری برای تأمین آب با انتقال آب نیز قابل مقایسه نیست و هزینه های تأمین آب با شیرین سازی و انتقال آب، برای هر متر مکعب بیش از 100 هزار تومان  می شود و این در حالی است که با آبخیزداری می توان این هزینه را تا 10 هزار تومان کاهش داد.»

یکی دیگر از مزایای مهم آبخیزداری و آبخوانداری نسبت به سدسازی امکان جمع آوری و ذخیره سازی آب و استفاده از آن در زمان خشکسالی است؛ در این باره معاون آموزش وزارت جهاد سازندگی معتقد است: «با آبخیزداری و آبخوانداری می توان تا 5000 میلیارد متر مکعب نزولات آسمانی را نفوذ داد و در زمین ذخیره سازی کرد و این میزان نه تنها می تواند در زمان خشکسالی مورد استفاده گیرد بلکه می تواند از مخاطرات طبیعی به خصوص فرونشست جلوگیری نماید. در حال حاضر 14 میلیون هکتار از اراضی کشور مستعد عملیات نفوذ آب به زمین و ذخیره سازی آن است که می توان در زمان خشکسالی از آن استفاده کرد.»

امکان ذخیره سازی آب باران به میزان 5 میلیارد متر مکعب در حالی است که میزان کل بارش کشور به طور سالانه حدود 400 میلیارد متر مکعب است که 300 میلیارد متر مکعب به دلیل تبخیر از دسترس خارج می شود و به هدر می رود.

مزیت دیگر آبخیزداری و آبخوانداری بر سدسازی، به لحاظ پدافند غیرعامل و زمان بحران ها است؛ مدیرعامل کانون جهادگران جهاد سازندگی در این باره می­گوید: «سدسازی همه‌ی قابلیت‌ها و فرصت‌های لازم را برای دشمن جهت بحران‌آفرینی اعم از تخریب سدها و نابودی عرصه‌ها و سکونت‌گاه ها و زیرساخت‌های پایین‌دست امکان آلوده نمودن بیولوژیک و شیمیایی مخازن سدها را فراهم می‌کند. آبخیزداری به‌گونه‌ای مؤثر خطر تجمع و تشدید خطرآفرینی سیلاب‌ها را کاهش داده و هزینه‌ها و فرصت‌سوزی فراوانی را برای دشمنی که در صدد تخریب و تهاجم به منابع آبی باشد به‌وجود می‌آورد، زیرا دشمن برای ایجاد بحران باید به نقاط بسیار متعدد و کوچک حمله کند که این امر بسیار زمان‌بر و پرهزینه می‌باشد، به‌علاوه با مقابله و مقاومت گسترده‌ی مردمی روبه‌رو می‌شود که خود حافظ و نگهبان زیرساخت‌ها و بهره‌برداران هستند. حضور و حفاظت بهره‌برداران متعدد مردمی در هر حوزه‌ی آبخیز در صورتی که آموزش‌های لازم نیز به آنها داده شود کم‌هزینه‌ترین، مناسب‌ترین و مؤثرترین رویکرد پدافند غیرعامل برای حفاظت از زیرساخت‌ها در هر حوزه‌ی آبخیز است که اقدامات آبخیزداری به انجام رسیده باشد.»

عدم سازگاری و انطباق با طبیعت یکی از آسیب ها و پیامدهای غیر قابل جبران سدسازی است که این آثار در آبخیزداری وجود ندارد؛ امانپور در این باره با اشاره به اینکه سدسازی اگرچه یک اقدام بعضاً ضروری است اما این فناوری در کل همخوان با محیط زیست و توسعه پایدار نمی‌باشد معتقد است: «سدسازی موجب آلودگی منابع، کاهش پایداری و نابودی منابع زیستی است، در حالی که آبخیزداری یک ابزار بهره‌برداری پایدار از منابع زیستی و زیرساخت توسعه‌ی پایدار ملی در کلیه‌ی مراحل است. در دامنه‌ی جبال بارز کرمان دو پروژه‌ی آبخوان‌داری و سدسازی روی دو رودخانه‌ی همجوار احداث شده که پایلوت مناسبی برای مقایسه‌ی عملکرد فناوری‌ها در رابطه با منابع زیستی می‌باشد.»

یکی از مهمترین مزیت ها و دستاوردهای آبخیزداری و آبخوانداری به نسبت سدسازی، مشارکت مردمی در طرح های آبخیزداری است به طوری که اساس و مبنا آبخیزداری، مشارکت مردم در این گونه طرح ها است؛ محمد تقی امانپور در این باره می گوید: «سدسازی در مرحله‌ی احداث و بهره‌برداری مشارکت‌های محدود مردمی را ایجاد می‌کنند؛ ولی آبخیزداری ابزار کارآمد و پایدار مشارکت گسترده‌ی مردم در توسعه‌ی پایدار ملی در هر حوزه‌ی آبخیز است. همچنین گرچه آب تولیدی در هر روشی می‌تواند تولید و اشتغال و ارزش افزوده به‌بار بیاورد در حالی که کاربست فناوری آبخیزداری علاوه بر ارزش افزوده‌ی ناشی از تولید آب، خود یک رویکرد اشتغال‌زا و زمینه مشارکت دائمی و پایدار مردم در هر حوزه‌ی آبخیز می‌باشد.»

پایان/