به گزارش تحریریه، یکی از چالش های زیست محیطی که در چند سال اخیر در برخی استان های کشور قابل مشاهده است، چالش بیابان زایی و گردوغبار است که حدود 25 استان کشور در این سال ها با مشکل گردوغبار مواجه بوده اند. طبق مطالعات و پژوهش های انجام شده از مهمترین عوامل این چالش زیست محیطی خطرناک، سوء مدیریت منابع آب است.

یکی از مناطق کشور که به دلیل سوء مدیریت منابع آب باعث چالش های عدیده زیست محیطی شده است، شهرستان قم است که این شهر به گفته مسئولان استانی، بیش از 100 روز در سال با مشکل گردوغبار و ریزگرد مواجه است و مشکلاتی زیادی را برای شهروندان قم ایجاد نموده است.

مطالعات انجام شده نشان می دهد عامل اصلی این چالش زیست محیطی احداث دو سد 15 خرداد و سد غدیر در مناطق بالادست حوزه آبخیز قم است. احداث این سدها، باعث می شود آب رودخانه های قره چای و قمرود، به پایین دست حوزه آبخیز (دشت مسیله) نرسد و نه تنها کشاورزی پایین دست نابود شود بلکه به دلیل عدم رسیدن آب به مناطق پایین دست پوشش گیاهی از بین رفته و مناطقی که در گذشته پر از پوشش گیاهی بوده و کشاورزی و دامداری درآن روق داشته است، به بیابان خشک و شور تبدیل شده و با کمترین وزش باد، فضای شهر قم از گردوغبار پوشیده شود.

دیدگاه مدیریتی کلانی که در بیابان های قم دنبال چنان میزان آبی باشد که می بایست برای آن سد احداث کرد! دیدگاهی است که به طور مبنایی غلط است و این اشتباه مهلک را در تمام ایران تکرار کرده است. قم، غیر از چند رودخانه کوچک آب دیگری ندارد و آب نامرئی هم پدیده ای نیست که خداوند آفریده باشد.

تصویر زیر تصویر ماهواره دشت مسیله قم در سال 61 و 81 است که وضعیت پوشش گیاهی را قبل از احداث دو سد پانزده خرداد و غدیر بخوبی نشان می دهد:

بر اساس مطالعات انجام شده و مطابق تصاویر ماهواره ای (تصویر بالا)، سطح اراضی کشاورزی و پوشش گیاهی در این منطقه که در حال حاضر به کانون گردوغبار قم تبدیل شده است بعد از احداث دو سد 15 خرداد و غدیر به شدت کاهش یافته و اراضی بیابانی و شور افزایش قابل ملاحظه ای یافته است به طوری که تا سال 1381، میزان اراضی شور تا 63 درصد افزایش پیدا کرده است و این مناطق تبدیل به کانون ریزگرد قم شوند. در جدول زیر تغییرات انواع استفاده از اراضی دشت مسیله قم در سال های 1364 (قبل از احداث سد) و 1381 (بعد از احداث سد) آمده است:

همچنین بررسی تغییرات کمی و کیفی منابع آب منطقه نشان می دهد که میزان آب ورودی به رودخانه های منتهی به حوضه آبخیز استان (قم و قره چای) تا قبل از حداث سدهای 15 خرداد و ساوه معادل 501 میلیون متر مکعب بوده است. حجم آب رودخانه های مزبور که منتهی به دشت مسیله تا قبل از سدهای مذکور 261 میلیون متر مکعب بوده در حالی که بعد از احداث سد به 66 میلیون متر مکعب تقلیل یافته است. به بیان دیگر با احداث سدهای مذکور حدود 205 میلیون متر مکعب از حجم آب های ورودی به قم کاسته شده است. با احداث این دو سد آب ورودی توسط رودخانه های قمرود و قره چای به حوضه آبخیز استان قم، به حداقل ممکن کاهش یافته است. دشت مسیله که تحت تأثیر دو رودخانه قره چای و قمرود است، بعد از احداث سدهای 15 خرداد و ساوه، از سال 1375 تا سال 1384 در مجموع، افتی حدود 9 متر را نسبت به قبل از احداث سدهای مزبور نشان می دهد و به طور متوسط افتی معادل یک متر در سال دارد. از نظر کیفی به طور کلی کیفیت آب زیرزمینی در این دشت رو به تنزل است.

بنابراین نتایج تحقیقات نشان می دهد، از بین رفتن اراضی وسیعی از بیشه زارهای جنگلی، اراضی کشاورزی و مراتع و گسترش اراضی شور بعد احداث دو سد 15 خرداد و غدیر صورت گرفته است که این مساله عمدتا ناشی از کاهش یا قطع آب های ورودی به دشت مزبور با احداث سدهای بالادست بوده است و نهایتا می توان گفت احداث این سدها یک بحران واقعی یا فاجعه زیست محیطی را در منطقه ایجاد نموده است که از پیامدهای آن به می توان به تغییر اکوسیستم منطقه، شور شدن خاک و تجمع نمک در سطح آن، از بین رفتن پوشش گیاهی، مهاجرت روستاییان و ایجاد یک بیابان واقعی اشاره نمود و این مشتی نمونه خروار سوء مدیریت منابع آب در کشور است.

پایان/