به گزارش تحریریه، «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ آبخیزداری و آبخوانداری یکی از موضوعات و مسائل اساسی کشور در بخش کشاورزی و منابع طبیعی است. طبق بررسی های انجام شده، آبخیزداری و آبخوانداری در کشور دارای ظرفیت های پنهان و مغفول فراوانی است که می تواند در صورت بالفعل شدن این ظرفیت ها، موجب رشد و توسعه کشاورزی و امنیت اقتصادی، اجتماعی و حیاتی کشور شود و به همین دلیل از آبخیزداری به عنوان مملکت داری یاد شده است. برخی از ظرفیت های پنهان و مورد غفلت واقع شده آبخیزداری عبارت است از:

1. افزایش تولید در بخش کشاورزی

افزایش تولید در بخش کشاورزی و تقویت ضریب امنیت غذایی کشور از آثار و دستاوردهای آبخیزداری است که مورد غفلت واقع شده است. طبق گفته کارشناسان، حتی در سطح تکنولوژی فعلی نیز با اقدامات تکمیلی در بخش کشاورزی و منابع طبیعی و انجام عملیات آبخیزداری و آبخوانداری، می­‌توان نه تنها تولید و اشتعال موجود را پایدارتر نمود، بلکه سالانه به میزان حداقل 70 میلیون تن تولید محصول جدید و معادل اشتغال فعلی و درآمد در بخش کشاورزی، اشتغال و درآمد جدید ایجاد کرد.

2. احداث باغ دیم روی اراضی شیبدار

یکی از ظرفیت های واقعی آبخیزداری و آبخوانداری، احداث باغ های دیم روی اراضی شیبدار با کمک تکنیک های آبخیزداری و آبخوانداری است. طبق بررسی ها، اراضی شیبدار حدود 40 میلیون هکتار از مساحت ایران را شامل می شود و بسیاری از استان های کشور مانند لرستان، اردبیل، خراسان رضوی، کرمانشاه، ایلام، فارس و غیره مستعد ایجاد باغ های دیم روی اراضی شیبدار هستند. احداث باغ بر روی سطوح شیبدار نه تنها باعث جلوگیری از وقوع سیل های مخرب و فرسایش خاک خواهد شد، بلکه می تواند موجب جهش تولید در بخش کشاورزی شده و درآمد روستاییان را تا ده برابر دهد. این مزایا باعث شده، قانونگذار طبق ماده 31 قانون برنامه ششم توسعه، دولت را تا پایان قانون برنامه، مکلف به ایجاد 500 هزار هکتار باغات دیم روی اراضی شیبدار نماید. طبق اعلام مسئولان جهاد کشاورزی از سال 96 تا 98 حدود 60 هزار هکتار باغ روی اراضی شیبدار تحقق پیدا کرده است و 20 هزار اشتغال پایدار ایجاد شده است و قرار است تا پایان دولت دوازدهم 60 هزار هکتار دیگر نیز اجرا شود.

3. دو برابر شدن ظرفیت آب تجدید پذیر کشور

یکی از چالش های توسعه کشاورزی در کشور، آب است. طبق بررسی های به عمل آمده، انجام عملیات آبخیزداری و آبخوانداری می تواند ظرفیت آبی کشور را تا دو برابر افزایش دهد. در حال حاضر ظرفیت آبی کشور حدود 100 میلیارد متر مکعب است که انجام پروژه های آبخیزداری می تواند این میزان را تا 200 میلیارد متر مکعب افزایش دهد. از ویژگی مهم آب استحصال شده با آبخیزداری، کم هزینه بودن بودن آن می باشد؛ به طوری که هزینه استحصال آب از طریق آبخیزداری بسیار ارزانتر از روش های دیگر مثل انتقال آب یا سدسازی می باشد.

4. خودکفایی در محصولات استراتژیک

خودکفایی در محصولات استراتژیک کشاورزی به خصوص گندم از ظرفیت های پنهان و مغفول آبخیزداری است. به طوری که طبق نظر برخی کارشناسان در کشور حدود 10 میلیون هکتار دیمزار در کشور وجود دارد که رها شده اند و استفاده مناسبی از آن نمی شود و با بهینه سازی دیمزارها با فنون و تکنیک های آبخیزداری می توان زمینه خودکفایی در محصولات استراتژیک کشاورزی به خصوص گندم را فراهم نمود. نکته قابل توجه آنکه رها گذاشتن و عدم مدیریت این دیمزارها، باعث فرسایش خاک شود که ایران در کشورهای نخست فرسایش خاک در دنیا قرار دارد. سالانه خسارت فرسایش خاک در ایران در حدود 10 میلیارد دلار ارزیابی شده است.

5. مقابله با سیل

طبق آمار، ایران از کشورهای سیلخیز دنیا محسوب می شود و سالانه خسارات مالی و جانی فراوان از سیل در کشور گزارش می شود؛ به طوری که خسارات اقتصادی سیلاب سال های اخیر (97-98) را می توان بیش از 100 هزار میلیارد تومان برآورد کرد. طبق تجربه های کشورهای مختلف دنیا، آبخیزداری و آبخوانداری نقش بسزایی در کاهش سیلاب داشته است.

البته در این باره باید گفت آبخوانداری یا پخش سیلاب که از فناوری های پیشرفته ایرانیان است می تواند نقش بسزایی در مهار سیل داشته باشد و طبق نظر کارشناسان در زیر 40 میلیون هکتار (یک چهارم سطح خشکی ایران)، جای خالی برای انباشتن 5000 کیلومتر مکعب، (معادل5000 میلیارد متر مکعب) نزولات آسمانی فراهم است که به لحاظ ارزش اقتصادی نیز، ارزش این اراضی بیش از 12000 میلیارد دلار برآورد می شود که متاسفانه این اراضی مستعد به علت بی توجهی در حال تخریب و نابودی است.

یکی از ظرفیت های فوق العاده آبخیزداری و آبخوانداری، تولید علوفه دام در سطح اراضی کشور است. این موضوع از آنجا حائز اهمیت است که کشور ایران از جمله کشورهای وارد کننده نهاده های دامی است و وضعیت موجود مراتع و چراگاه های کشور برای چرای دام ها مناسب نیست. مسلما به اذعان کارشناسان، آبخیزداری و آبخوانداری می تواند بخش عمده ای از نیاز علوفه ای کشور با بهبود مراتع تخریب شده جبران نماید و کشور را در وضعیت خوبی در امنیت غذایی در تأمین گوشت و دام کشور قرار دهد.

7. تأمین آب شرب شهرها و روستا

از ظرفیت های مغفول آبخیزداری، تأمین آب شهرها و روستاها به خصوص روستاهای محروم و دور افتاده است. متاسفانه روستاهای زیادی در کشور وجود دارد که علیرغم اینکه برخی از این روستاها خودشان در سرمنشأ آب قرار دارند، ولی از نعمت آب شرب محرومند. با انجام عملیات آبخیزداری می توان این روستاها را از نعمت آب شرب برخوردار نمود. یکی از راه های تأمین آب شرب برای جوامع روستایی، ایجاد سدهای زیرزمینی است که طبق گفته کارشناسان، با احداث سدهای زیرزمینی در مناطق مختلف کشور می­‌توان 25 میلیارد مترمکعب آب استحصال کرد و این در حالی است که ظرفیت مخازن کل سدهای روبنایی کشور 57 میلیارد مترمکعب است.

8. احیای قنوات و تعادل بخشی به آب های زیرزمینی

یکی از ظرفیت های پنهان آبخیزداری و آبخوانداری احیای قنوات و تعادل بخشی به آبخوان ها و آب های زیرزمینی است. متأسفانه در حال حاضر به علت بی توجهی بسیاری از قنوات کشور از بین رفته اند (ارزش اقتصادی این قنوات تا سال 1394 بالغ بر 50 میلیارد دلار برآورد شده است) و همچنین آبخوان ها و دشت های کشور به علت حفر بی رویه چاه های عمیق در طی سالیان اخیر در وضعیت خوبی قرار ندارد. انجام عملیات آبخیزداری و آبخوانداری می تواند باعث پرآب شدن قنوات و جبران کسری آب های زیرزمینی بشود و این مساله ای که در قوانین برنامه های توسعه نیز بدان تأکید شده است ولی متاسفانه در طی این سال ها توجه و اهتمام کافی بدان صورت نمی گیرد.

نکته پایانی آنکه، وجود این ظرفیت ها مغفول و پنهان آبخیزداری و آبخوانداری و تأثیرات آن در بهبود معیشت، افزایش رفاه، افزایش درآمد روستاییان، موضوع آبخیزداری و آبخوانداری به شدت مورد استقبال و توجه روستاییان واقع شود و همواره آبخیزداری به عنوان مطالبه اصلی روستاییان و جوامع محلی واقع شود.

گزارش از: مهدی عرفانیان

منبع: تسنیم

پایان/